Баабар ингэж єгvvлэв

За худалч хvнд би Баабарын номноос анх удаагаа уншиж байгаа хvн. Сонсоод л, хараад л яваад байсан уу гэхээс номыг нь хоёр гар дээрээ бариад, уншиж байсангvй ээ гэж... Бvр Баабарыг шvтдэг залуус ч байх. Юуг нь тэгж шvтээд байгааг єєрийн нvдээр шалгах гэж энэ удаад бvр зориуд энэ номыг авсан юм. Номун далайгаас шvv дээ. Цаашид ч ганц нэг номыг нь авч унших бодол байгаа. Ингээд єєрт таалагдсан гарчгийг оруулсугай.

Ийм нэг санал байна
Танил маань хавдар тусчихжээ. Эндээ хагалуулж эмчлvvлсэн боловч бvрэн эдгэсэнгvй. Ингээд нийтийн жишгийг дагаж Бээжингийн Хавдар судлалын эмнэлэгт очив. Тэнд хэвтээд хэдэн сар эмчлvvлбэл бvрэн эдгэнэ гэж хятадууд vнэмшvvлсэн тул хэлснээр нь боллоо. Yнэтэй vнэтэй тариа, шинжилгээ хийлгэсээр 2 сар єнгєрєхєд дээрдэх нь байтугай улам дордож байна. Сvvлдээ эмч нь зугатаагаад олдохоо ч болилоо. Улаам цайм практикийн оюутан оруулна. Ингээд ойлгомжтой болоод буцаад ирсэн дээ. Мєнгєє тухай бvрд нь эмнэлэг авчиж байсан болохоор явахад нь гаргаж ч єгсєнгvй, ууж бариарай гэж эм тан ч єгсєнгvй. Харин энэхvv 2 сарын хугацаанд тав зургаан мянган доллар тєлжээ. Жилдээ зєвхєн Бээжин, Хєххoтoд манай иргэд эмчлvvлэх зардал 30 гаруй сая доллар аваачиж тушаадаг гэсэн тооцоо гарчээ. Заримых нь vнэлж буйгаар 50 сая доллар ч хvрнэ гэнэ. Учир нь тэнд илvv бололцоотой нь явдаг учир дунджаар хэдийг єгч байгаа нь баримжаалахад хэцvv. Гэтэл энэ бол юмны зєвхєн нэг тал. Хvмvvс эрvvл мэнддээ асар их мєнгє зараад ирэхээр тvvн дээр нь ажиллах механизм олдож л таарна. Зарим эмч нар Бээжин, Хєххoтын эмнэлэгvvдтэй хоршиж ажилладаг болжээ. Євчтєнийг vзээд Бээжингийн тухайн эмнэлэгт очиж нарийн мэргэжлийн эмч нарт vзvvлэхийг зєвлєєд хаяг адрессийг нь єгнє. Цаад газар нь єєр рvv нь хичнээн євчтєн явуулснаар нь тооцож шагнал олгоно. Болдог л арга. Арга нарийсахаараа эрvvл хvнийг ч айлгаж байгаад "томилолт єгєєд" явуулчихна. Шал буруу онош хэлээд єєрийн холбоотой эмнэлэг рvv "цєлнє". Одоо бол аймаар байгаа биз? Бээжингийн эмч нар ажил мэргэжилдээ муу нэгнээ "монгол эмч шиг" гэж зvйрлэн хочилдог гэнэ. Євчтєн энд хийлгэсэн оношоо аваад очдог, тэр нь таарах нь нэн ховор. Сvvлдээ ч зарим нь албаар буруу оношилдог болсон юм шив дээ. Уул нь манай эмч нарын сvрхий, олон талт чадвартайг нь гадныхан гайхаад гайхаад учрыг нь олдоггvй гэсэн. Хєдєє сумын эмч шvд авахаас эхлээд эх барих, олгой авах, тэр байтугай сандарсан vед зvрхний мэс засал ч хийгээд хаяна. Бvр тєвд эм барина, еврoп эм найруулна. Харин асуудал нарийсаад, орчин vеийн тєвшин болоод ирэхээр суучихдаг юм гэсэн. Арга ч vгvй, сургуулийн чанар дорой, орчин vеийн багаж тоног ядруу, эмнэлэгийн систем зах зээлд ороогvй учир хариуцлага ч, сонирхол ч тєдий олигтой биш.
Эрvvл мэндийн салбарт хувьчлал явуулах тухай яриа гараад арван жил болж байна. 1996 оноос зарим эмнэлгvvдэд туршилтын журмаар менежментийн хувьчлал хийсэн боловч 2000 онд зогсоосон, бvр буцаасан. Бvтэлгvй болсон ганц нэгийг нь жишээнд татаж, ерєєс хувьчлал бол vндсээрээ буруу гэсэн номлол гаргаж ирсэн хэрэг.
Ийм нэг санал байна. Хавдар судлалын тєв гээд асар том байшин байна. Орчин vеийн технoлoгийн єндєр шаардлага тавьсан тендер зарлаад тэр байшингийн хагасыг хэн нэгэнд нь єгчих. Гэхдээ сайн эмчид биш, сайн компанид шvv дээ. Учир нь сайн эмч бол сайн л эмч, тvvнээс менежер биш. Юу шаардах вэ гэхээр оношлуур, эмчилгээний орчин vеийн тоног тєхєєрємж, гадаадын сайн эмч мэргэжилтэн, тєрєлжсєн сайн vйлчилгээ гэх мэт. Болхидуу хэлэхэд Бээжин, Сєvлйин аль нэг хавдрын эмнэлгийг Улаанбаатарт нvvлгээд аваад ир гэсэн санаа. Бээжинд авдагаасаа хавьгvй илvv цалин аваад хэдэн гадаад эмч нар ажиллаг л дээ. Ямар ч vнэтэй тоног тєхєєрємжийг манай компаниуд зээлээд ч болохноо оруулаад ирж дєнгєнє. Хэдэн арван сая доллар євєртлєєд хvмvvс мянга мянгаараа урагшаа цувсаар байна шvv дээ, ингэхлээр зах зээл болоод тєлбєрийн чадвар байна уу гэвэл байна. Гэхдээ хvмvvс мєнгє илvvдчихээд ингээд буй хэрэг биш, манайд байхгvй, байсан ч найдваргvй учраас арга барагдсандаа л тэр. Хvний сайхан сэтгэл, ард тvмнээ бодсон чин эрмэлзлэл, тєр засгийн мэргэн бодлого зэрэг нь аминд тулахаар тийм ч найдвартай зvйл биш. Сайн тєлбєр л илvv найдлагатай, илvv vнэмшилтэй.
Дэлхий дээр хамгийн арчаагvй менежер гэдэг нь нэгэнт тогтоогдсон Тєрийн систем ард тvмнийхээ эрvvл мэндийн тєлєє жилдээ 80 сая доллар зарцуулж буй боловч vр дvн нь улам л доройтсоор. Сайхан сэтгэлийнх нь ард цэвдэг мєс, ард тvмний тєлєєх яндашгvй эрмэлзлэлийнх нь ард хулгай, шамшигдуулал, Тєрийн мэргэн бодлогын ард хvнд суртал, арга барагдсан эмгэнэл байгаа нь хэний ч нvдэнд ил. Энэ бvхэн бол Тєрийн идэвхитэй оролцооны хариу юм. Дээрх толиолдолд Засгийн газар байшингаа зээлдvvлчихлээ, эмчилгээ хийх эрхийг нь олголоо, оруулж ирсэн тоног тєхєєрємж, урьсан мэргэжилтнийг нь онцгой тохиолдол буюу туршилт гэж vзээд татвараар дарж алахгvй хэмээн амлалаа, тэгээд л vл оролцох зарчим баримталчвал болж байна. Хувийн эмнэлгийн нэгэнт буй сайн жишээ байна. "Перфект" эмнэлэг, хэд хэдэн шvдний эмнэлэг, зарим сувилалын газрыг дурдаж болно. Харин улсын юм гэдэг ямар аймаар зvйл болохыг Гэмтлийн болон Сайд нарын 2 нэгдсэн эмнэлгээс харж болно. Бохир заваанаас эхлээд хариуцлага vйлчилгээ гэж авах юм байхгvй. Олон арван сая доллар зєвхєн оношлуурын зорилгоор гадагш гарч байна гэхээр тєр тєвтэй сэтгэхvйтэй дарга яахав гэхээр татвараар буй болсон хєрєнгєнєєс асар ихийг зарлагадан гаднаас арай ч дэндvv гэмээр vнэтэй тоног тєхєєрємж оруулж ирээд сайн гэж яригддаг нэг эмчийг эмнэлгийн дарга болгоод, шинэ тоноглогдсон эмнэлгийнхээ нээлтийг ёслол тєгєлдєр тэмдэглэн хэдэн орой тувт зурагтаар завьждана. Yр дvнд нь хvмvvс тэр эмнэлгээс нь урьдахаасаа улам их айж, дvрвэн зайлна. "Тєвєгтэй асуудлыг Тєр шийдэх аваас зєвхєн тэр шийдвэрээс нь болж улам ноцтой тєвєг чирэгдэл шинээр буй болдог" гэж Мильтон Фридман голоор нь олж хэлсэн байдаг.
2005.03.23

Сvvлэн хvv

Эрт урьд цагт эмгэн євгєн 2 амьдран сууж байжээ. Эмгэн нэг єдєр ямаагаа хариулж яваад тургиж орхижээ. Гэтэл нэг ямааны сvvлийг тас тургичихсан байв гэнэ. Эмгэн vvнийгээ євгєндєє хэлэлгvй нуугаад сvvлээ гэрийнхээ цавагт хийгээд орхижээ. Тvvнээс хойш олон хоног єнгєрчээ. Нэг єдєр эмгэн сvvгээ юvлээд тогоогоо хусах зуураа "Иш чааваас, хусам идэх хvvтэй болоосой" гэж хэлсэнд "Би яагаав" хээд сvvл шиг бяцхан хvv ороод иржээ. Эмгэн тэр хvvд хусмаа єгєєд "хvvтэй боллоо" гэж их баярлан орой євгєнєє ирэхээр баяр хєєр болон хэрхэн хvvтэй болсон тухайгаа ярьж єгчээ. Євгєн бас баярлан хvvгээ vнсжээ. Ингээд хvvдээ Сvvлэн хvv гэж нэр єгєєд гурвуулаа амьдран суудаг болов. Сvvлэн хvv том болж, малаа хариулж чаддаг болов. Хvv нэг орой малаа хотлуулж байтал 2 танихгvй хvн хvрч ирээд Сvvлэн хvvг "Гурвуулаа энэ шєнє хааныхаас юм хулгай хийе" гэхэд хvv зєвшєєрєн малаа хотлуулчихад хамт явжээ. Шєнє орой болж амьтан хvн унтаад нам гvм болохоор 2 хулгайч Сvvлэн хvvг "Чи яваад хааны vхэр дотроос хvрэн шарыг нь бариад ир" гэв. Хvv "За" гээд явжээ. Хааны vхэрт ороод "Том шарыг нь авах уу, жижиг хvрэн шарыг нь авах уу?" гээд хашгирч орхисон чинь хааныхан "Yхэрт хулгай орлоо, наана уу цаана уу буу шийдэм, нохой шувуу" болж гэнэ. Энэ vеэр Сvvлэн хvv нэг vрхийн чихэнд ороод нуугдав. Чимээ анир намдахаар Сvvлэн хvv том хvрэн шарыг нь хєтлєєд явжээ. Шараа алах гэтэл тэр гуравт сvх байсангvй. Сvvлэн хvvг яваад "Чи сvх олж ир" гэжээ. Сvvлэн хvv явж хааны тvлээнд ороод "Том сvхийг нь авах уу, жижиг сvхийг нь авах уу?" гээд хашгирсан чинь хааныхан "Тvлээнд хулгай орлоо, наана уу цаана уу буу шийдэм, нохой шувуу" болжээ. Энэ дарвианаар Сvvлэн хvv холтсон дотор ороод нуугджээ. Чимээ анир намдахаар нь том сvхийг нь аваад явжээ. Гурвуулаа шараа алаад хуваах болов. "За Сvvлэн хvv чи юуг нь авах вэ?" гэж нєгєє хоёр нь асуухаар Сvvлэн хvv "Би гvзээ, сvvл хоёрыг нь авъя" гэж хэлээд тvvнийгээ аваад яваад єгчээ. Сvvлэн хvv тэр хоёр хулгайчийн буцах замыг отож очоод гvзээгээ vлээж хийлчихээд, сvvлнийхээ хялгасаар амыг нь уячихаад "Чи хэнтэй цуг хулгай хийв, хурдан хэл, хэлэхгvй юу чи, аа тийм vv. Яaсан задарсан тархи вэ?" гэж худал дvрэмдэн ясан сvvлээр нь vлээсэн гvзээгээ пад пад ороолгож байжээ. Тvvнийг 2 хулгайч сонсоод "За, Сvvлэн хvv хааныханд баригдчихаж, аягvй бол бид хоёрыг барьж магадгvй" гэж айгаад тэр хоёр хамаг авсан махаа хаа гуяар нь ийш тийш хаяж цацаад сэм яваад єгчээ. Тэр хоёрыг явсан хойгуур Сvvлэн хvv бvх махыг нь цуглуулж аваад бvхэл vхрийн махтай гэртээ харьжээ. Сvрхий Сvvлэн хvvгийн чимээгээр хаан нэг єдєр тvvнийг vзэхээр гэрт нь иржээ. Сvvлэн хvv хааны тосож морийг нь авч уянгаа мориных нь хамрыг сэт татжээ. Yvдээ єргєж оруулангаа малгайных нь отго жинсийг авч, олбог дэвсэж єгєнгєє гутлых нь улыг ханзлаад авчихжээ. Хаан тэднийд цай хоол ууж идээд явах болж, тэгэхээр нь хvv
"Та хаан хvн байтлаа юунд улгvй гутал, отгогvй малгай, сэтэрхий хамартай морь эдлэж явдаг юм бэ?" гэж асуухаар нь хаан Сvvлэн хvvд чадагдсандаа шаралхаж
"Сvvлэн хvv чи тийм айхавтар юм бол миний хатнын эрдэнийн алтан бєгжийг єнєє шєнє аваад орхи" гэжээ. Сvvлэн хvv "За тэгье" гэжээ. Хаан гэр рvvгээ яваад єгч, харуй бvрий болохын vеэр Сvvлэн хvv хааныд очоод тоононых нь цамхагт нуугдаад хараад байж. Орой болж хатан унтахдаа эрдэнийн алтан бєгжєє амандаа vмхээд унтлаа. Ємнvvр нь хаан єєрєє хэвтлээ. Хоймортоо хоёр лам, баруун талдаа хоёр сайн зарцаа, хатныхаа хєлд аягачин, шивэгчин хоёроо унтуулаад хоёр хатавчаа зэс гуулин хошуутай хоёр шулмаараа сахиулаад гадаа vvдэндээ Хасар Басар хоёр нохойгоо уяж тvvний цаахан талд нь хайрдаг, хаздаг хоёр буураа уяад эд бvгдийг сонор соргог байхыг чандлан захиад орхижээ. Сvvлэн хvv эд бvгдийг мэдсэнийхээ дараа шєнє дундын эхэнд шvлэг нойрны vеэр хааны хоттой хонинд орж нэг хээлтэй эм хонь алж аваад хоёр хормой хужир хормойлоод хааны єргєєний vvдэнд очив. Хайрдаг хаздаг хоёр бууранд нь хоёр хормой хужир шорвогоо тавьж єгчээ. Хасар басар хоёр нохойд нь хониныхоо махыг цээж бєгсєєр нь хувааж єгєєд єргєєнд нь оржээ. Зэс гуулин хошуутай шулманд нь уушиг зvрхийг нь нэг нэгээр нь єгсєнд vг дуугvй аваад дув дуугvй байж гэнээ. Хоёр зарцых нь євєрт алсан хониныхоо чацга баасыг нь хийж аягачин шивэгчин хоёрых нь євєрт дутуу улаан хургыг нь євєртлvvлжээ. Хоёр ламын толгойг сэмжээр нь ороогоод хааны єєрийнх нь євєрт хоёр бєєрийг нь хийчихжээ. Хамгийн сvлд хатны аманд цєсий нь хийнгээ хагалчихжээ. Хатанд цєс амтагдахын хамт "Аах тvй, паах пєєх" гээд л огилтондоо эрдэнийн алтан бєгжєє гаргачихаар нь Сvvлэн хvv бєгжийг нь аваад гэр дээр нь гараад тоононых нь цамхагт нуугдан суув. Хатан
"Хаан гуай, хаан гуай! Сvvлэн хvv алтан бєгж аваад явчихлаа" гэв. Хаан сэрээд босох гэтэл хоёр тал руу нь хvйтэн юм унахаар нь vзсэн чинь хоёр бєєр нь байв гэнэ.
Хаан "Миний 2 бєєр сугарчихаж, би босож болохгvй байна" гэв.
Хатан 2 ламыг сэрээсэнд хоёр лам
"Байзаарай байзаарай. Банзал цамц толгойд орооцолдчихоод босож болохгvй байна" гэжээ.
Хатан хоёр зарцаа "Босоорой" гэсэн чинь "Хєєе чи юy, би юy, би биш, чи чацга алдчихаж. Би биш, чи чацга алдчихаж" гэж хэрэлдээд байжээ. Хатан "Алтан бєгж яадаг билээ. Аягачин шивэгчин 2 бушуулаарай" гэсэн чинь "Чиний хvv юу, миний хvv юу?" гэж маргасаар хурдан хєдлєж єгсєнгvй. Хатан "Зэс гуулин хошуутай 2 шулмаа, хурдан бушуу яваад алтан бєгж олоод ир" гэсэн чинь
"Чи зvрх идсэн, би уушги идсэн. Чи яв!" "Yгvй чи яв" гэж хэрэлдсээр хєдєлсєнгvй. Хатан ихэд тэвдэн "Алтан бєгж... Хасар Басар хоёр нохой туу туу" гэхэд
"Би цээж идсэн, чи бєгс идсэнээрээ яв" "Yгvй цээж их махтай байдаг. Чи яв"
"Сvvлтэй ууц идсэнээрээ чи яв" гэж хар хур хэрэлдсээр явж єгсєнгvй. Хатан "Хайрдаг хаздаг хоёр буур минь яваарай. Сvvлэн хvv бєгж аваад явчихлаа" гэхэд
"Чи гадаад хормойгоор хужир идсэнээрээ яв. Би дотоод хормойгоор шoроо идсэн юм чинь яаж явдаг юм". "Yгvй чи яв" гэлцээд аль нь ч явсангvй. Хатан хий бухимдан аль ч vгvй ангайж хоцрох энэ завшаанаар Сvvлэн хvv гэртээ харьж ид шидтэй эрдэнийн алтан бєгжийг аав ээж хоёртоо аваачиж єгєєд амар сайхан жаргажээ.