Зад авав

Хагас сайнд нэг эгчийн тєрсєн єдєр гээд бидний хэдэн хvvхнvvд дискодов оо. Би японд ирээд анх удаагаа дискодож байгаа нь энэ. Хvvхэд гаргаснаасаа хойш дискодоогvйг ч хэлэх vv, орчин vеийн дисконд транс ая явдаг болоод ч тэр vv (байнга эсэхийг сайн мэдэхгvй юм), японы диско болоод ч тэр v нэг л сонин санагдаад болдоггvй. Дээрээс нь япончууд сэтгэлийн хєдєлгєєнгvй юм аа. Хот газар єєр байж магад л даа. Манай эндэх чинь хєдєєний хєдєє болохоор. Токиод байдаг монголчууд "6 номтой мод" гээч газраар их ордoг гэж дуулсан юм байна. Тэгж байгаад нэг орж vзэхийг бодноо. Такс нь 2000, vvндээ нэг уух юм багтдаг юм билээ. Тэгсэн нэг пиво авчаад л нээх сvрхий бvжиглэдэг хvн болсон чинь байхгvй ээ пивоо алдчихсан хэхэ. Хvмvvс бvжиглэх гэж ордоггvй юм уу бvv мэд, зvгээр л суугаад байх юм билээ. Ганц нэгэн хvн л худлаа vнэн бvжиглэж харагдсан. Нээрээ vнэн зай багатай, 20 хvн ороход л хєл эргэх зайгvй болчих юм. Тамхины vнэрт нь нvд хорсоод бушуухан шиг гарахын тvvс. Урд нэг сэгсгэр залуу толгойгоо хєдєлгєєд овоо байнаа. Бид ч "овоо муу гар уу даа" гээд ярьж байсан чинь єнєєх чинь эргэж харж байнаа. Матар байдаг байгаа хэхэ. Манай халхын залуучууд, хvvхнvvд ч vнэн саак юм даа гэсэн шvv юм яриад л япон залуучуудыг жаахан мууллаа. Тэд ямар монгол хэл мэдэхийн биш... Миний японд дискодсон тvvх нэг иймэрхvv... Наддаа тvvх юм даа.

Тэр хэзээ ийм байсын

Би сvvлийн vед банжигын блогоор их ордог болоод байгаа юм. Блог ч хvрээгээ тэлж байна даа.
Алтаргана гэдэг хvний блогийг олж уншсан юм. Тvvний бичсэн "Сэтгэгдлээс vvдсэн бодол"(гэсэн байхаа сайн санахгvй байна) бичлэг их таалагдлаа. Олж уншаагvй хvмvvс гvйлгээд нэг хараарай.
Тэр хэзээ ийм байсын, нэг муу тийм юм л хийдэг байсан даг, тэрнийг нь манай тэр л єєд нь татаж гаргаж ирсэн дэг, нусгай жаал л байсан даг, муу сурдаг байсан даг... гээд л хvмvvс их ярихыг би зєндєє л сонссон. Би єєрєє хэлж байсан ч байж магадгvй, хэлээгvй юмаа гэхэд бодож байсан байх. Yvнийг vгvйсгэхгvй. Сvvлийн vед Бямбаа нь ухаан суугаад байгаа ч юм уу бvv мэд, ямар ч л байсан муу муухай бодлоо єєрєєсєє зайлуулахыг хичээж байгаа.
Тэгж ярьж буй хvмvvс ч єєрсдєє багадаа ч юм уу, урд нь юу хийгээд явж байсныгаа эргэн нэг санахад илvvдэхгvй байх.
Ёстой л єнєє "дахан дор эр, даахин дор хvлэг", "эрийг бvv бас", гээд л зєндєє л vгнvvд байна. Ядуу дорой, тэнэг мангараараа дуудуулж байсан хvмvvс суутан болоод, тэрбумтан болоод, дарга болоод явж байгаа тохиолдол зєндєє л байна даг.
Хvн дандаа нэг хэвээрээ байгаад байна гэж байхгvй шvv дээ. Муу, муухай хvн дээшилж дэвжиж болно ш дээ, бvр тухайн vед гоё сайхан, онц сурдаг байсан улсууд бас дордож ч болно ш дээ. Туг ч барина тугал ч хариулна гэдэг vг зvгээр л нэг гараад ирчээгvй байх.
Жишээ нь манай 10 жилийн ангид нэг их хvн анзаараад байхааргvй, бордуу царайтай охин байсан юм. Тэгсэн саяхан манай ангийнхан уулзацгаахад тэр охин ганган, царайлаг болсон байна лээ гэж сонссон. Эсрэгээрээ хєєрхєн, тухайн vед их ганган, банди нарыг араасаа гvйлгэсэн ангийн маань охин урдных шигээ биш болсон байна лээ гэсэн.
Иймэрхvv амьдралын жишээн дээрээс хараад байхад хvн єєрчлєгдєнє, бvр хэдэн ч удаа єєрчлєгдєж болно ш дээ.
Yvнийг "их ид болжээ, хэзээ ийм байсын" гэж ярьдаг хэлдэг улсууд ойлгож ухаарайсаа гэж хэлэх гээд л баахан нуршуу юм биччихлээ. Уучилна биз...
Би ч багадаа тааруухан хувцастай, сурлагаараа нэг их онцгойроод байх юмгvй, бvр оюутан болсон vед манайх гэдэг айл нэлээд хvнд байсан учраас 2хон л ємдтэй тэрийгээ 7 хоногоор ээлжилж ємсдєг, євлийн гутал ч авч чадахгvй, хавар намрын гуталтайгаа євєлждєг байлаа. Энэ бvхэн намайг амьдралын ухаанд сургасан, мєнгєний vнэ цэнийг ойлгуулсан гэж боддог. Хэрэв би баян тансаг айлд єссєн бол бусдыг бассан, тэр хэзээ ийм байсын гэж ярьдаг хvн болох ч байсан юм билvv.
Одоо миний блогийг уншаад ч юм уу, миний хийж байгаа ажлыг сонсоод ч юм уу намайг “энэ Бямбаа хэзээ ийм байсын” гэж боддог ч байж магад л юм. Яахав тухайн хvмvvсийн бодох сэтгэх нь хvвь хvний дур боловч амьдрал vргэлж муугаараа ч юм уу, сайхнаараа байдаггvй, хvн эхээс тєрєхдєє бvгдийг чаддаг, мэддэг, дарга, суутан болж тєрдєггvй гэдгийг санаж байхад илvvдэхгvй байх...
Бас хvн гэдэг чинь нийгмийн амьтан учраас хэн нэгнээс тусламж, дэмжлэг авч байдаг гэдгийг хэлэх гэсэн юм. Ил далд ямар нэгэн хэлбэрээр хэн нэгэн чамайг дэмжиж, чамд тусалж байдаг...

Бяцхан сургааль-2

Хvн болж терсний учир чи
Хvн бvхнийг хvндэлж яв!
Хvнээс хvчтэй амьтан энэ ертенцед vгvйн учир
Хvнээс чи айж, болгоомжилж яв!
Буруу биш, зев сэтгэлтэй явбал чинь
Бурхан бус, хvн, чамайг аварна.
Булзаж мэхэлж, хорон санаатай явбал чинь
Буг биш, хvн, чамайг ална!
Цэцэн ч бай, тэнэг ч бай хvний сэтгэл
Цэцэглэн ургахдаа амархан хvчит херс юм.
Хэрвээ чи, еерт хэрэггvй зvйлээр ч гэсэн
Хэн нэгнийг ядарч явахад нь баярлуулсан бол
Тэр хvний сэтгэлд чиний телее цэцэрлэг ургаж
Тэртээ хожим чи vр шимийг нь амсах болно!
Алив бvхэн, ганцхан едреер дуусдаггvй.
Аавын хvvтэй ганцхан уулзаад енгердеггvй.
Амьдралын олон давааны чухам ямар оройд
Азтай буюу эзтэй тааралдахыг мэдэхэд бэрх!
Зурвасхан тохиолыг, vvрд vл мартан
Зуун жилийн хойно ч гаргаж ирж болно.
Аар саархан юманд vл хайхран
Аягvй нэгэн ул мер хvний сэтгэлд vлдээвэл
Он жилийн уртад тэр, чиний эсрэг
Ой хевч болтлоон ургасаар явна.
Ярвагар явахдаан хэрхсэнээ чи мартан
Ядрах нэгэн едрее тэр ойд орно.
Гaрах газаргvй хорт ширэнгэнд мухардаж
Гашуун бэрх шийтгэлийг хожимдсон хойноо амсана!
Херенге зеер, нэр алдар, албан тушаал
Хегшдийн буян, залуугийн тэнхээ, найз нехед
Аль нь ч гэсэн eнee байвч, маргааш хоосон
Алга дарамхан улаан нvvр л хэзээ ч хэвээр!
Дайсан нeхeр хоёрын аль нь ч гэсэн
Дандаа уншиж явах амьд хуудас бол
Yхэн vхтэл гагцхvv чиний нvvр мeн!
Yvний учир, тэр хуудсанд инээмсэглэлээс eeр юу ч бvv бич!

1975-VIII-24Р.Чойном Сvмтэй будрын чулуу 1990, 123-124-р талууд

Бяцхан сургааль

Ямар ч юмыг хийж сур
Ядаж хийснээ хэрэглэж сур!
Єчнєєн зовж бvтээсэн юм даа гэж
Єєрєє еереесее бvv харамла!
Удаан оролдож бvтээсэн бvхнийг
Удаан хэрэглэдэг албатай бус!
Арван жил бэлтгэсэн зvйлийг
Агшин тєдийд дуусгаж ч болно.
Гуч хоног бэлдэж зэхээд
Гурав хоног наадам хийдэг.
Насанд хvртлээ тєхєєрч яваад
Найр хурим ганцхан хийдэг.
Их ажил болж хийсэн сумаар
Ирмэх тєдийд буудаад дуусдаг.
Зуун цагаар бvтээсэн чvдэнз
3урах тєдийд нvvрс болдог.
Учир иймээс, бэлтгэсэн зvйлээ
Удаан хэрэглэх гэж єєрийгее бvv зовоо!
Єєрийн зэхсэнийг эзний эрхээр
Єєрийгее баясган хэрэглэж сур!
Амьдралыг єгсєн эх орондоо ч бас
Алд биеэ зориулж сур!

1977-IX-28 Р.Чойном /Сvмтэй будрын чулуу, 1990 он, 188-р тал /

ЗАНАБАЗАР

"Хэдэн зуунд ганцхан гялсхийх суу билэг нь
Хэзээнээс заяатай Монгол тvмнийх байсан!"О.Д

Мэргэн хvн ертєнц дээр амьдарч
Мэлмийд нь єдєр тутмын наран гийж
Санаа бодол нь огторгуй мэт уужирч
Сайхан хvний тєрхийг урлаж байлаа
Мэргэн хvн ертенц дахинаа оршиж
Мэдэрхvйд нь зузаан тив багтаж
Єндєр дээд санаа бодлынхоо ертєнцєд
Єєрийгєє аваачсанаар дахин тєрvvлэв ээ!
Ард тvмнээ бурхан хэмээн урлаж
Амь насаан бурхан тvмэндээ шингээж
Хvн ардынхаа сэтгэл зvрхэнд заларсан
Хvчтэй хvнээ бас "бурхан" болгосон юм
Угаасаа тэр хаан хvн болоогvй
Урлан бvтээхийн суут тэнгэр байсан юм
Ерєєсєє тэр эзэн дээдэс болоогvй
Ертєнц дахины бvтээл туурвил байсан юм
Эдvгээ би ард тvмнийхээ дунд алхахдаа
Энэ хvмvvс л Занабазарын бурхад болохыг мэдрэв
Санаа бодол нь угаасаа уудам монгол тvмэн
Сайхан хvн Занабазараа "бурхан" болгосныг мэдэв!

1983 он.О. Дашбалбар. Шидэт ертєнц I боть

Могжоохон даагатай Жогжоохон хvv

Эрт урьд цагт манжийн хааны vед нэг хаан нутгийн ардыг хэл амаараа даван дарлаж байж гэнэ. Тэр нутагт Могжоохон даагатай Жогжоохон хvv байж гэнэ. Нэгэн єдєр Жогжоохон хvv Могжоохон даагаа унаад дарданхан замаар шавхранхан гуядаад давхиж явтал шулуухан нvх рvv шулданхан зурам гулданхан гээд орчихож гэнэ. Тvvний нvхийг утaнхан уханхан сууж байтал хар азарга унасан хар дахтай хааны адуучин хvн ирээд "Чи юу хийж байгаа эцгийеэ тvрий вэ?" гэж асууж гэнэ. Хvv
Шyлyyхан нvх рvv
Шyлданхан зурам
Гулданхан гээд орчихоор нь
Уханхан утанхан сууж байна гэж хариулсанд адуучин "Яасан цэцэн vгтэй гайхал вэ? Тэнгэр ниргэг чамайг" гэв. Хvv
Дахтайгаар нь таныг ниргэг
Далантайгаар нь азаргыг тань ниргэг
Уртаар нь уургыг тань ниргэг
Єнєрєєр нь хааныг тань ниргэг
Єнчнєєр нь намайг єршєє гэв. Гэтэл адуучин уурлаж хаандаа очиж мэдvvлэх гэтэл хаан эзгvй байв. Тэгээд хааны хатанд мэдvvлжээ. Хатан нь хvvг дуудуулж авчраад байцаах гэтэл хvv
Ямаан толгой ямбанд ордоггvй
Янтгар хатан хуулинд ордоггvй
Тэмээн толгой тэвшинд ордоггvй
Тэнтгэр хатан зарга шvvдэггvй
Хoнины толгой хоймроо домбойдог
Хотгор сайхан ноёноо ирэхэд шийтгvvлнэ гэв.
Тэгэхэд нь хvvг нvцгэлж морины уяан дээрээс уячихав. Хvv чичрэн зогсож байтал хааны оточ лам хараад "Чи юугаа хийж байгаа хуухэд вэ?" гэж. Хvv "Эмч хvний эрхий хуруу, домч хvний долоовор хуруу, хувраг хvний хувхай толгой мєлжиж сууна" гэв. Гэтэл хаан ирээд хэрхэн юуны учир уюулсныг асуужээ. Хvv хатан, адуучин хоёртой хэрэлдсэнээ бvрэн хэлбэл хаан "Хvv чиний зєв" гээд шагнал хvртээж явуулжээ.

Жолооч болов

Бараг 2 сар шахам явж байж нэг юм жолооч болов. Оройн цагаар суусан тул жаахан удчихсан. Номын дуу сонсоогvй удсаныг хэлэх vv дvрмийн хичээл дээр нойр хvрээд л оюутан цагийн дурсамжийг сэдрээдэг байгаа. Єдєр нь ажил дээрээ 2 аяга кофе ууж аваад л хичээлдээ явна. Жолоотой vед ч яахав айж бэмбэгнэсээр байтал таарна. Гэхдээ єєрийгєє аймхай юм чинь машин барьж чадахгvй байх гэж бодоод монголд байхдаа ч нэг л зугатаад байдаг байсан чинь хvний газар амьдралын эрхээр сурлаа ш дээ. Мэдээж их хєглєсєн л дєє. Давхиж байх явцдаа хэд хэдэн удаа машинаа унтраачихсан, гэрэл дохион дээр хєдлєх гэж удаад арын машиндаа сигналдуулсан. Энд бол машин сигналдах гэдэг чинь нvдний гэм байхгvй юy. Монголд байсан бол ууртай нэгэн жолоочид элдвээрээ хараалгуулж байгаа даа. Дvрмийн шалгалт нь их хэцvv, унагаадаг гээд манай хvн, эргэн тойрны хvмvvс айлгаад байсан чинь би нэг удаагийнхаар тэнцээд, єєрийнхєє ч, нєхрийнхєє ч нvдийг орой дээрээ гаргах шив дээ. Тэнцэхгvй бол яанаа л гэж бодож байлаа, учир нь манай эндээс галт тэргээр 1 цаг гаран явна, ажлаасаа байн байн чєлєє авах, бас ч vгvй хєєрхєн єндєр vнээр сурч байгаа тул иймэрхvv жижиг сажиг зардал гаргахгvй байх юмсан гэж бодоод. Мэдээж шалгалт єгєхєд тєлбєртэй байдаг учраас...Манай энд ойрхон хурдны зам байхгvй тул ТВ дээр хурдны зам дээр явах хичээл хийдэг юм билээ. 100 км хурдтай яв гээд багш араас vглээд байдаг, би айгаад хурдалж чаддаггvй, тэгж яваад зам дээр зогсож байсан ачааны тэрэгний цаанаас гарч ирсэн жолоочыг нь дайрчихсан, араас маань машин ирээд мєргєчихсєн гээд л хєгтэй юмнууд их байлаа. Яаж азаар хурдны зам нь хол юм, тэгээгvй бол ч... Хурдны зам дээр жолоо барихгvй юм шvv.

За тэгээд vнэмлэхтэй болох ч яахав. Чухал зvйл одоо л эхэлж байна. Yнэмлэхээ авсан эхний єдрєє машин барив аа. Аймаар бороотой зам дээрх шар цагаан шугамууд харагдахгvй бажигадлаа ш дээ. Бас зогсоолд машинаа зогсоох гэж наян юм боллоо ш дээ. Нєхєртєє юу сурч тєгсдєг байнаа гээд баахан загнуулав хэ хэ. Ямар ч байсан анхааралтай байж, сайн жолооч болноо.

Миний нутгийн чулуу (тєгсгєл)

Хєгжилтэй орон л гэнэ хєдєєгийн цэвэр агаар байхгvй л юм байна, соёлтой газар л гэнэ солонгын долоон єнгє байхгvй л юм байна. Тэр энийг харлаа, тэнгэр лvv нь ч харлаа, тэгээд нутгаа ч саналаа, тэвчээргvй амьтнаа би. Ирэнгvvтээ буцмаар, эхний єдрєє л явмаар дасаж ердєє єгєхгvй нь, даанч эх орон минь хол байгаа. Гэхдээ надад чулуу байгаа, гэр улсаа орлож байгаа. Гартаа би чулуугаа атгаад гандан буурахгvй дээ vзнээ гээд гал халуун зоригоон цэл залуу настайгаа, гадаад энэ улсад гайхах юмгvй хутгаж орхилоо.. Алдартай том сургууль байна, асгарсан будаа шиг оютнууд байна, Америкаас арай л єєр юмаа, Азиуд болохоор над шиг л юм. Гэхдээ л бид тэс ондоо гэр улс нь ч бvр ондоо, миний сурах улсынхаа тєлєє, тэдний сурах хувийнхаа тєлєє. Энд бид сурч єрсєлдєнє, эрдэм номын тєлєє мэрийж єрсєлдєнє, ирээдvйд тэгээд улсынхаа тєлєє илvv дутуугvй бас л єрсєлдєнє. Найман зууны тэртээ Монгол баатрууд Наран улсыг авахаар байлдаж байсан тvvхтэй, дайчин хаадын цэргvvд яг эзэлдэгийн даваан дээр далайн давалгаа гарч сvйтгэж орхисон тvvхтэй. Цаг vе хувирч цадиг тvvх улирчээ, єнє эртний зvйл мєнх болон vлджээ. Хубилай хааны цэргvvд ирж байсан замаар хуй салхин мэт би ганцаар ирлээ. Ирэхдээ эзлэхээр бус илд бамбай нум саадагтай ч бус, дайтвал дайтъя дарийн утаа бус, номын дуугаар гэж бардам зангаар шивнээд, байр сууцандаа орж, баахан номоо дэлгэлээ. Сургууль эхлэх єдєр сурсан зангаараа бослоо, сул тавьсан номоо хамж байгаад цvнхэллээ, суутан болохоо амалсан чулуугаа ч бас авлаа. Сурсан юмгvй надаас л азтай чулуу шvv, суман хєлгєнд суугаад гадаад их улсыг ганц очоод vздэг гээд Мєнхєє минь хэлснийг мєдхєн би саналаа. Чулуу минь наддаа хань болно шvv, чулуу шиг хатуу сэтгэлээр сурахад минь тусална шvv. Олон зvйлийг бодож, орхиод гарсан нутгаа санаашрахгvй байхад дэмжиж, ойчих газар татаж, унах газар тvшиж, босоход дэм, бодоход эм болно шvv. Нутгаасаа авсан чулуугаа нууж байгаад сургуулийн босгонд тавилаа, нуусны учир гэвэл гадныхан гайхна биз, галзуу хvнvv гээд эндvvрэх биз. Єглєє бvр энэ босгоор єєдрєг сэтгэлээр алхана даа. Орой бvрийд гарахдаа чулуундаа залбирч, маргааш єглєє хоёулаа маш эрт уулзана, маргаантай асуудалд минь дэм єгєєрэй, маргашгvй vнэн хариултийг хэлж єгєєрэй гэнэ. Сурах надад амар байлаа, сургаалийг нь нутагтаа заалгасан болохоор. Мэрийх ч надад хялбар байлаа, мэргэн багшаараа хэлvvлсэн болохоор. Дээр нь нутагтаа vзсэнийг дэгсдvvлэлгvй давтаж байлаа, хэцvv бэрх таарах бvрт хэнээс ч биш багшийнхаа хэлснийг санаж байлаа. Монголдоо сайн сурсаны ач, мохож vзээгvйн шим, эрдэмд ёроолгvй гээд ээж минь зэмлэж байсны ч гавъяa. Залхуу мугуйд хvvгээ заавал сурахыг даалгаж зав л гарвал ном vзvvлж, сав л хийвэл єєрєє сургаж, хатан буурал ээж минь хааны зэрэгт л хайрладагсан. Ээжийгээ, эрэлхэг хєвгvvдийн тvvхээ, хаадын улбаа, халтар чулууныхаа шивнээ, бvгдийг би санана, бvрэн улсдаа ч бас бvтэн зvйл хийнэ. Хэдэн жил би хэний ч дор ороогvй, хэрхэхийг цаг хугацаа л хэлж байсаан надад. Єндєр босготой энэ л сургуулийн єлмийнєєс нь нутгийн минь чулуу єргєж байсаан. Босго давахдаа би бvдрээгvй, бодолдоо хvрэх гэж зvтгэсэн. Сургуулийн довжоог багагvй элээж, сурсан зvйлээ ч зузаалж амжсан. Жил хугацаа гэдэг жирийн биш юм, эрдэм ном гэдэг эгэлгvй баян юм. Олон орны залуусыг оройлж л явлаа би, мандсан соёлтой vрсийг магнайлж л явлаа би. Хэн нь ч миний урьд хэчнээн мэрийгээд гарч чадсангvй, хэлэх vг нь цєєдєєд гайхаж л байгаа тэд. Газар дэлхийд сайн улс гарцаа байхгvй олон бий. Гэхдээ л манлайлсан оюутан нь ангидаа би л байлаа, гэнэхэн тэгээд магтахад Монгол хvн генитэй л юм билээ. Баярласан vедээ чулуундаа шивнэж, бахдам сэтгэлийг олж авна, гуньсан vедээ тvvндээ л хэлж гутралгvи босох ухааныг авна. Дандаа л би чулуугаа бодно, дайчин Монгол чулуу гэж хэлнэ. Газар шорооны минь хэлтэрхий гарцаа байхгvй энэ мєн. Гандан бууршгvй миний сэтгэл гал бутарсан Монгол мєн. Эзэн дээдэс минь нэгэн цагт аралын Японыг буулгаж амжаагvй, эрдмийн хvчээр би энд ихийг бодон санаж сууна. Ямар ч байсан чулуу бид хоёр ядрахыг мэдэлгvй сурч байна. Чулуу минь нутгийг орлож чухамдаа надад хань болж байна. Энэ улсыг эзлэх нь яамай эндхийн залуустай эн зэрэгцэж, эрдмийн далайгаас хутган авч, эх орноо хєгжvvлэхэд нэмэр болно. Япон залуус нойргvй сууж, ядрахыг мартаж номоо vзэхийг яваандаа би ойлгож мэдэж, ядаж цєхєхгvй тийм болсон. Ширхэг будааг мєр дагуулж шижир алт шиг хайрлан гамнаж, эгэл шулуухан шугаман дээр эгнээ алдуулалгуй байрлуулж, нягт нямбай няхуур ажилсаг тийм агуу улсаас авах юм зєндєє, ажиглах юм бишгvй. Будаагаа ингэж тариалдаг улс буурь сууж хєгжєєд техник оролджээ, технологийг ч сонирхжээ. Нарийн тєвєгтэй учир зангилааг нааш цааш болгох нь будаанаас vvдэлтэй будаа шиг будаа болгодог нь бурхан минь тийм л учиртай. Техникийн нарийн зангилааг тэнхээгээр бус ухаанаар, удаанаар бус хурданаар будаа яаж тарьдаг шигээ будаа болгодог нь ийм тvvхтэй. Бага багаар би сурч байна, баримжаа аван судалж л байна. Хэзээ нэг єдєр эх орон минь энэ л тvвшинд хэнээр ч заалгалгvй хvрэх л учиртай. Сурсандаа би сурсан, суунаг утаа байтугай сургуулийнхаа тэргvvний оютан гээд сурагч оюутан багш нарын ємнє магтуулж гайхуулж сурсан. Гэлээ гээд энэ гавъяa биш гэр улс минь тийм байхад жишимгvй ингээд сууж болох уу, жирийн улс шиг инээгээд байж чадахуу. Чулуугаа би авчирсандаа, чухал vнэнийг олсондоо, аажимдаа би баярлаж эхлэв, асуулт байхгvй чармайж эхлэв. Сургуулийн босгонд чулуу минь байгаа, сургуулийн хананд нэр минь байгаа. Нутгаасаа гарсан чулуу хэдэн жилдээ ирдэггvй, нутгаасаа холдсон хvн хэний ч газар тогтдоггvи. Чулуугаан би авна, чухам сургуулиан тєгсєхдєє, харь газар орхихгvй ээ, халтар чулуу минь гомдоно. Тэр vед тэнгэрийн хvvд юу ч саад болохгvй, тэнэмэл бодол ч хєндєлсєхгvи. Нутгаа л би зорино, нуусан чулуугаа ч авна. Чулуу хvн хоёр чухам нэг л улсынх. Улсынхаа нэрийг мандуулахад ухаан л хэрэгтэй, улам их хєгжvvлэхэд мэдлэг л хэрэгтэй. Мэрийсэн эзэнтэй элэгдсэн чулуу минь мэдлэг дvvрээд тєгсєхийн минь цагт сургуулийн довжоог чи минь єргєхгvй, суудлаан сэлгээд нутгаа зориноо. Харийн нутагт олны дунд харин би ганцаардсан. Харийн шороонд чулуудын дунд халтар чулуу минь ч ганцаардсан. Гэхдээ бид нэгнээ тvшиж гэр улсаа орлож байсан. Сургууль руугаа ирэх бvр минь чулууруугаа очиход л байсан. Чулуу руугаа ирэх бvр минь сурах ёстойг зэмлэж байсан. Yнэндээ надад vеийн залуус нь vг зvггvй єрсєлдєгч байсан, vнэнч чулуу минь л ганцаараа vvрдийн сайн хань байсан. Цаг хугацаа явж байгаа, цадиг тvvх ч эргэж байгаа. Улс Монгол минь хєгжиж байгаа, униар зэрэглээ нь даллаж байгаа. Удахгvй би нутагтаа удаан санасан сэтгэлээр очино, ухаан шивнэсэн чулуу минь ч Улаанбаатартаа морилон очино. Чулуу яагаад байдгийг чухалчлан би ойлгосон. Нутгийн хvvдээ ухаан хэлхэж, нулимсыг нь хатаах гэж байдаг юм. Ухаант дээдэс минь яагаад уулзахаараа заавал чулуун хєєрєг зєрvvлж удам судраа асууж, ураг тvvхээ ярьдагийг удаан бодож би олсон, ухаан хэлхэж учрыг нь тайлсан. Чулуунд газар шорооны амь байдаг юм, чухам газар шороогоо л ухаантнууд тэгж дээдэлдэг юм, уулзах тоолондоо л тvvх соёлоо, удаан гэгчийн ярилцдаг юм. Газар шорооныхоо тєлєє гандашгvй vрс нь тэмцдэг юм, гарцаа байхгvй хойч vедээ бvтнээр нь єгєхєєр тэгдэг юм. Алга дарам газрын тєлєє алалцах дайсантай байлдаж байсан юм, амар тайван нутгийнхаа тєлєє алтан ураг ч манлайлж байсан юм. Зvрхэнд минь байгаа нєгєє л чулуу зvvдэлгvй тэнгэр шиг ойрхон байгаа, зvс нь гандуу халтар чулуу минь зvйл бvрийг шивнэж байгаа. Гадны хvмvvс ч чулуун зvрхтэй, гариг ертєнцєд амьдарч л байгаа. Тэдний чулуу минийхээс ондоо, тэр бvv хэл эсрэг юм. Чулуун зvрхтэй тэдгээр улсад чухал юм vгvй байдаг юм. Хvйтэн хєндий чулуун зvрх нь хvсэл сэтгэлийг нь хааж байдаг юм. Бусдыг тэд сайнаар боддогvй, бурангуй улс гэж гоочилж байдаг юм. Yргэлж хєгжингvй улс байсан шиг vvрдийн нутгийг минь шоолж байдаг юм. Ийм чулуу нь насан турш нь ихэрхvv занг нь тодорхойлж байдаг юм. Yхэхэд нь л ганц гэмшилд хvргэж vvргээ биелvvлсэн чулуу л vлддэг юм. Нутгийн минь чулуу тvvнээс єєр, нууцгvй хэлэхэд амьтай байдаг юм. Амьтай чулуу сэтгэлийг асар хурдан шинэчилж байдаг юм. Япон хvмvvс будаагаа хайрладаг шиг ямартаа ч бид чулуугаа хайрладаг юм. Чулуун тоглоом хаа сайгvй чухал тvvхийг хэлж л байдаг юм. Чулуугаар тоглож єссєн vрс чулууныхаа тєлєє дайтдаг юм, чулуу шигээ зvрхээ чангалсан баатрууд чулуугаа дэрлэж мєнхєд нойрсдог юм, мєрєєдєл нь тэгээд залууст vлддэг, мєдхєн тэгээд биелvvлдэг ч юм. Хvннv Сvннv хамаг Монгол хvсэл сэтгэл нь газар шороо минь байсийм, хvн чулууны балар цагт ч хvvхэд залуус нь чулуугаар зэвсэглэсийм. Сvлдэт баганы дэргэдэх ширхэг энэ чулуунаас Сvхбаатарын талбай хvртэл эх орон минь бий гэж яруу найраг ч бий ялгуусан тvмэн минь ч тэгж боддогийм. Эх орныхоо ширхэг чулууг эзэн нь болсон би хайрлаж явдагийм. Амьтны vрс амиа алдахад ч алтан хайрцганд нь амь даасан чулууг нь хийдэг юм. Есєн эрдэнийн тэр л чулуу нь ерєєл тавьсан нутагт нь эргэж тєрvvлдэг юм. Ертєнцийн тvvхэнд чулуу шиг улс ердєє тэгээд ганц л байдагийм. Бага газрын чулуу, Их газрын чулуу баян тvvхийг энгийн хvvрнэж баялаг ихтэй хєрсєн доор нь багцаагvй их эрдэнэс байдагийм. Гадныхан биднийг алтан дээр суусан гуйлгачин гэж гарцаа байхгvй гvтгэж хэлсэн юм. Андуураагvй бол харин арын vг нь арай дэндvv басамжилсан юм. Гуйлгачин байж болно, ядуу байж болно. Гуйлгачин баяжсан тvvх зєндєє л байдаг, ядуу хvн хєлжсєн тvvх ядах юмгvй олон байдагийм. Бусдын алт багасах vед буулгаж бид гаргах юм, гадны эрдэнэсийг давахын тулд гарцаагvй одоо л зvтгэж байгаа юм. Тэр цагийг хvлээхийн тулд тэнгэрийн хvvхдvvд чармайж байгаа юм. Маргааш бусдадаа єгч чадахын тулд магад єнєєдєр би сурч байгаа юм. Маргаан байхгvй ялахын тулд магадлан би хичээж байгаа юм. Чулуунаас vvдээд би ихийг боддог, чухал vнэнийг ч нээх шиг болдог. Сургуулиа тєгсєєд нутгаа зориноо, суутан болохоор амалсан чулуугаа ч авна. Чулуу хvн хоёр нэг нутгийнх юм. Чухамдаа бид Монголынх юм. Сургуулийн довжоог єргєсєн чулуу минь сурж дуусахыг минь хvлээж байгаа. Нутгийн чулуугаа харьд авчираад нуугдаж тавихдаа би айж байсийм, одоо буцаад авахдаа харин олон зvйлээс огт эмээхгvй байнам. Эзэн нь юмаа мэддэг, эрэг нь усаа хашдаг, манай газар шорооны хэлтэрхий магад эх орны минь vндэс чулуугаа авъя, чухамдаа хэнээс ч асуухав дээ. Асуулгvйгээр л тавьсан юм, асуулгvйгээр л авна. Хvн чулуу хоёр ихийг сурлаа, хvсэл сэтгэлдээ ч дєхєж ирлээ. Харийн нутагт би гэрээ санаагvй халтар чулуу минь байсийм, олны дунд би гэрэвшээгvй ээ, омог тєгєлдєр тvvхээ дандаа санасийм. Чулуундаа би шивнэсийм чухамдаа суутан болноо гэж, чулуу минь хариу хэлээгvй ч чухал vнэнийг ойлгосон юм. Чулуунаас vvдээд би ихийг бодсон чухам ганц эх орноо л хайрласан. Нутгийн минь чулуу харь нутгийн шуургыг даван туулж, нулимсыг минь бас хатааж байсаан. Чулуунаас vvдээд би єєрийгєє нээсэн юм, чулуу шигээ хатуу байхыг ойлгосон юм. Зoвлoн ирэхийн цагт чулуу шиг бай, зорьсондоо хvрэхийн тулд нутаг шигээ бай. Чулуу нутаг хоёр Монголынх юм, чухамдаа би ч бас Монголынх. 3 жилийн ємнє би нэгэн чулуу олсон юм. 3 жилийн дараа чулуу минь намайг нээсэн юм. Олсондоо хvртээж, нээсэндээ баясаж чулуу хvн хоёр нэг болсийм. Олон жил би харьд байлаа, онцолж хэлэхэд нутгаасаан хол байлаа. Гэхдээ нутгийн чулуу намайг тvшиж , нулимас гарсан хацрыг минь арчиж байсийм. Чулуунаас би єєрийгєє нээсийм, чухамдаа тэгээд эх орноо л хайрласийм. Эзэн Чингисийн нутгийн чулуу, эх орны минь ширхэг чулуу, эндэлгvй миний нээсэн чулуу, эр хvн миний сэтгэлийн чулуу. Чулуу шиг хатан ч уяхан сэтгэлтэй чухам би эх орноо хайрласан тэнгэрийн хєвгvvн. 3 жилийн ємнє би нэгэн чулуу олсийм. 3 жилийн дараа чулуу намайг нээсэн юм. Чулуу бид хоёр нэг нутгийнх, чухамдаа бид Монголынх. Єнєєдєр би чулуугаа авна. Єєр юм бодохгvй чулуугаа л авна. Чулуундаа шивнэсэн олон бодлууд чулуу шигээ байхыг байнгад хэлсийм, ухаантай байхыг чулуу минь захиж, удам тvvхээ мартахгvйг даалгасан юм. Єнєєдєр гэрээс минь утсаар ярьсан, єчигдєр Мєнхєє маань хvvтэй болжээ. Хvvдээ тэр сайн аав, хvслийг нь биелvvлдэг халамжтай эцэг, ханьдаа тэр сайн тvшиг, хар санаагvй цагаахан найз минь. Yеийн vед Монгол дуусахгvй, vрсийн дуугаар ч хэзээ ч тасрахгvй, тvмний нэг ингэж л тєрдєг, тvvхийн тавцанд тэгээд л гардагийм. Хvvдээн тэр нэр єгчээ, хvчтэйг нь бодож Чулуун гэжээ, хvсэлдээ хvрэх сайн хvv гээд хvvгээн тэр Чулуун гэжээ. Би ч гэсэн чулуутай, биелэшгvй ихийг туулахад чулуу минь тусалсан, хал vзээд би халуун чулуугаан бишгvй л долоосоон. Yнэндээ чулуу минь надад итгэл єгч, vvрдийн сайн хань байсан, гандсан бодлыг тэр л сэргээж мандсан сvрийг тэр л тєрvvлсээн. Эх орон минь хєгжихєд эгэл хєвгvvд хэрэгтэй, эгэл хєвгvvдэд нь эрдэмт охид нь тусална, хэн алинд нь нутгийн чулуу нь хэзээ ч мартахааргvйг шивнэж таарна. Эх орон минь надгvйгээр оршин байхад, эх оронгvй бол би хэн ч биш, эх орны минь эгэлгvй тvvх энэ л халтар чулуунаас минь эхэлдэгийм. Чулууны тухай би ихийг боддогийм, чухал бvхнийг ч тэр хэлэх шиг болдогийм. Энэ бие минь ч нэгэн цагт энгvй уудам нутагтаа л шингэдэгийм, эрдмийн орой номын гvнд ч эх орноо ойлгох сэтгэл л байдагийм. Би vхлээ ч чулуу минь vлдэнэ, бие маань дууслаа ч чулуугаа л дэрлэнэ, чулуу хvн хоёр vvрд мєнх чухамдаа ингэж нэг л байдагийм. Чулууд надаас ємнє ч цуутай баатрыг зэмлэж байсан, эх орон надаас ємнє эрэлхэг хєвгvvдийг тєрvvлж байсан. Нэгэн чулууг олсоноор нээрээ би ихийг нээсэн, эх орноо хайрлах сэтгэлийг энэ л халтар чулуу л хэлсэн. Тэмцэж олсон их гvрнийг мандаж хєгжихєд зvтгэл хэрэгтэй, тэнгэрийн хvvхдvvд ихийг ойлгоход онын тvvхийг санах хэрэгтэй. Тvvхэн домогт эрэлхэг баатрууд тvvртэлгvй хэлэхэд чулууд юм шуу. Ухаан сэлгэж итгэж биширвэл улам ихийг ч хэлэх юм шvv. Монголын чулууд vнэндээ молор эрдэнэ юм, Монголын хvvхдvvд ч vнэндээ судар ном юм, судар номын улбаад суутан болдог юм, молор эрдэнийн орон мєхєшгvй хєгждєг юм. Бие дууслаа ч чулууд vлдэнэ, биднийг залгаад Чулуун хvv ч єснє. Харьд би мєнхєд байхгvй, харьж буцах єдєр ирж л таараа, халуун дулаан эх нутагтаа хаврын шувууд шиг нисээд л очино. Чулуу хvн хоёр чухамдаа нэг л нутгийнх. Гандан бууршгvй мандах Монголынх, яндаж баршгvй ялгуун Монголынх.

Миний нутгийн чулуу (vргэлжлэл 2)

Би ганцаараа биш шvv, билиг яруу тvмэн олон минь бий. Харь нутагт хадагдах биш дээ ямар, харьж буцах єдєр ирж л таараа. Сурвал суръя, суунаг утаа гартал зvтгэе, зvдэрвэл зvдэрье, зvрх сэтгэлээ хурцадтал зvтгэе. Хэний хvvгээс айж, хэн болж жижигрэхэв, хэний соёлоос эмээж хэл зvггvй зугтахав. Хєгжсєн орны хvvхдvvд мэрийлттэй байдаг юм бол хєгжилгvй газрын би мэдлэгтэй байдаг юм, соёлт ертєнцийн хvvхдvvд ухамсартай байдаг юм бол соёлгvй газрын би ухаантай байдаг юм. Багаасаа л баримжаа авсан залуустай нь барилцаж аваад барилдахгvй ч багцаа юугаан тааруулж балчирдана гэж л байхгvй. Омог бардам зан зvрхэнд минь бий, олон зууны соёл сэтгэлд минь бий. Эзэн Чингисийн хvсэл зvvдэнд минь ч бий, эрэлхэг хєвгvvдийн цус судсанд минь бий. Хаа газрын хvvгээс халирна гэж л байхгvй, харь нутгийн улсаас далдирна гэж л vгvй. Yзвэл vнс болгодог Монгол зан минь бий, харвал хальс болгодог морьтой заяа минь ч бий. Сурна гэдэг надад шинэ юм биш, сургааль ихтэй багшийн минь хэлсэнтэй нь дvйнэ гэж vv? Мэднэ гэдэг надад мэрийх ч юм биш мэдлэг ихтэй багшийн минь ярьсантай нь дvйцэх гэж vv? Гадаад орон гээд гайхалтай ч юм биш, Гандан хийдийн минь хийцийг гvйцэх ч юм биш. Харийн нутаг гээд сайрхах ч юм биш, Хархориний минь туурийг давах ч юм биш. Угаасаа л би бардам ухаант ардаасаа л євлєсєн, даруухан байхдаа ч би омогтой, дайчин баатруудаасаа авсан. Буурай орны иргэн л биз, бурангуй газрын оюyтан л биз, буцалсан хvсэл надад л бий, бут ниргэх мэдлэг зєндєє их бий. Олон газрын хvvхэдтэй эвтэй байхыг мэднэ, оролдоод эхэлбэл харин эвгvй хандахаа ч мэднэ, наян орны залуустай найзууд болохоо ч мэднэ, нанчилдаад эхэлбэл харин нармайг нь нээхээ ч мэднэ. Багаасаа л би барилдаж єссон, барьж аваад шидэхээ хэнээрч заалгахгvй мэднэ, балчир наснаасаа л би ихийг сурсан, баян орны залуусаас илvv гарахаа ч мэднэ. Хvний дор орохгvйг хvсэл минь мэднэ, хvvгийн бодол ихийг эх орон минь мэднэ. Хvрэх газар холыг эрдэм минь мэднэ, хvлгийн жолоо залахыг Монгол минь мэднэ. Ингэж л би бодном, илvv ихийг хvснэм. Цаг хугацаа явна л биз, цадиг тvvх хувирна л биз. Тvvх дандаа л давтагддаг юм, тvмэн олон ч дандаа л дагадаг юм. Єндєр том сургууль л биз, єргєн нарийн гудмууд л биз, шилэн толин барилгууд л биз, шинэ зууны техник л биз. Дандаа ч ямар ийм байсан биш, даруухан хэлэхэд бvтээгээ л биз дээ. Yргэлж ямар тийм байсан ч биш, vе vеийн суутнууд хийгээ л биз дээ. Буурай хєгжилтэй Монгол л биз, бурангуй ядарсан нутаг л биз, тарчиг ядуу улс л биз, тасарч хоцорсон соёл л биз. Харь гаригаас ч ирсэн биш, хатан дэлхийн орнууд ийм л байсан. Мєнхєд ч ямар тийм байх биш, мєрєєдлєє биелvvлж хєгждєг л биз дээ. Тэгж л би бодном, тэр чинээгээрээ хvснэм. Хvсэл минь уртсах тусам биелvvлэх минь зориг минь оргилох юм. Хvvгийн бодол цаашлах тусам тvvхийн давталт наашлах юм. Хєдєєгийн нvсэр амьдралыг хєсєр хаяагvй би холын орны амархаан амьдралд хойрго хандаад ч яахав дээ. Хєдєєгєє л санана даа би хєлс алгадсан буурлуудаа л vгvйлнэ дээ. Малын vнэрт бууцаа, манхайн цайх vvрээ, мандах наран, шингэх туяг, магад оньсого мэт тэргэл саранг санана даа би санана. Морь унахыг заасан модон толгой хочит багын найз Мєнхєєгєє барин тавин зvvдэлсээр, харь газрын зvг харвасан сум шиг явах нь ээ, хал vзсэн хvv хатан нутгаасаа явах нь ээ. Ховор багын найз минь хоч нь тийм боловч хорвоогийн тvvхийг надаас илvv хойд урдгvй мэддэг хонгор гэнэн найз минь, хойноос чинь дандаа л залбирнаа, хойтон ирэхээр чинь найрланаа, авгай болох хvнээ асуултгvй чамд танилтуулнаа, айл болох бэлтгэлээ ч маргаашнаас бас хийнээ. Хvндтэй зочны том нь хvлээх юy байхав чи, чамайг ирээгvй байхад миний хурим болохгvй, чанга хатуу хэлэхэд би vvнээсээ буцахгvй гэсэн. Хатуу даалгавар авсан би хар багын найзынхаа хvндтэй хуримыг хойшлуулж, хvvхдийг нь хэнздvvлж болохгvй. Тэрчлэн Мєнхєє бид хоёр тэнгэрийн дор хамтдаа тэнэмэл зовлонг бишгvй л туулж, тэр энийг ярьж тэр минь надад ихийг заасансан. Хотод ирээд машинаас айж, хоршоонд ороод хєлс нь асгарч, миний багадсан пvvзийг ємсчихєєд Майкл Жексон гээд дэвхэрч байдагсан. Ямар Жексон гэхээр л яагаав нєгєє сагсчин гээд гудиггvй инээгээд гуяа алгаддаг найз минь. Жексон чинь дуулдаг юм, Жордан нь тоглодог юмаа хоёр єєр хvнийг хольж солиод байна, хойно урд нь оруулаад андуурч эндvvрээд байнаа гэхэд, худлаа яриад байгаарай, хvн цаашлуулаад байна уу, хvvхэд шиг хуураад байна уу, хєдєєний мангуу гэж бодов уу, хєєсєн мантуу гэж санав уу гэх. Сумандаа л би чинь шигшээ нь, сул довтолдог нисдэг нь гээд дахиад л дэвхэрч дээд доод айлыг паар тогшуулж дэргэдэх намайг инээлгэдэг найз минь. Мєнхєє минь тэднийг мэдэхгvй ч мєн ч олон зvйлийг надаас илvv мэднэ дээ. Сумын атаман нэртэй, сул задгай яриатай ч нэг ч хvнд гар хvрээгvй, нэрэлхэхдээ л худлаа хэлдэгийм. Дандаа л тонгорч унагаагаад тойгдож даваад давхар ачсан, далбаан дээрээс нь гуд татаад нармайг нь цєм цохиод насны тоолонгоор амбаардаад гээд л гэнэгvй худлаа ярьдаг ч гэмгvй сайхан найз минь. Удахгvй найз нь явах нь, удаан хvлээх байх даа. Намайг ирээгvй ч тэр минь найраа хийж хуримлана. Yvнийг нь би мэднэ, vнэндээ тэр минь ч мэднэ. Намайгаа л хуурч найздаа хоргодож байгаа нь тэр, насан багынхаа андыг санаж байдаг нь л энэ. Намайг очих бvрт гэрэвшиж угтдаг найз минь, удалгvй дасаад ирэхээрээ удаан суулгадаггvй анд минь. Буцах болохоороо би хамаг хувцасаа vлдээхэд булган нударгатай дээлэндээ мєнгєн товч хадаад... Даарвал ємсєєрэй, дах л гэсэн vг, халууцвал яахав ханыхаа араар шидчихнэ биз гээд бас л гуниггvй зангаар гутрахыг мэдэхгvй инээдэгсэн. Хэзээ найз нь даарах ч билээ, хэл зvггvй vстэй дээл ємстєлєє. Хаана яaж авч явах вэ дээ, халууцаад хананыхаа хаагуур нь ч шидэхэв дээ. Гээд муу найз минь гэмгvй баясаад л суугаа, хамгийн vнэтэй юмаа хадгалж байгаад єгсєн нь тэр. Дээлийг нь найз нь авч явж амжихгvй ч дэндvv их итгэлийг чинь євєрлєєд л явнаа. Мєнхєд бид сайн найзууд байнаа, Мєнхєє чи минь наддаа тvшиг тулгуур минь шvv. Харь нутгийг би ингээд л зорилоо, харьж ирэхэд та нар минь эрvvл энх байгаарай. Хvлээх сайхан шvv анд минь, хvлээсэн хvн хvрээд ирэх бvр сайхан шvv. Олон жилийн дараа би эргэж ирэх ч магад, онцолж хэзээ ирэхээ одоо тааж чадашгvй нь.... Yнэндээ би олон жил сурах байх даа, vсээн цайлгаад ч ирж магад, vстэй дээлээ тэгэхэд л ємсєн, vеийнхээ та нартай сайхан шинэлнээ... Онгоц хєєрєєд оргилуун хvсэл минь тvрvvлээд л явчихлаа. Одоо онгоц тэнгэрт гарсан шиг олон єдєр хvлээсэн сэтгэлд оосор байхгvй ээ, онцлоод хэлэхэд очих газарт тvрvvлээд хvрчихсэн л байгаа. Нутгаасаа холдох тусам сэтгэл минь эзгvйрэх юм, гадаад руу ойртох тусам итгэлээ чанга атгах юм. Эргээд ирнээ хvv нь эсэн мэнд суугаарай, буцаад ирнээ би, буянтай сайхан нутаг минь. Нутаг минь нулимсан дунд vзэгдэнэ, энэ чинь зєвхєн эхлэл нь шvv, эмзэг сэтгэл минь чи ирэх єдрvvдэд яaх болж байна, эргээд ирэхдээ суутан болж эх орноо хєгжvvлэх минь яалаа. Чулуугаа би гаргаж ирээд чухам vнэнээ тvvнд л хэллээ.....

Миний нутгийн чулуу (vргэлжлэл)

Гэхдээ маргааш л гэхэд уулс минь байтугай Улаанбаатар минь ч байхгvй, харь газар очих нь байна, хажууд гадныхан л байна шvv дээ. Найз нєхдєє, нанчилдаж явсан залуусаа, найрлуулж хуримласан бvсгvйгээ, наанадаж ээжийгээ ч орхиод явах нь дээ... Гадаад явна гэдэг гайхалтай юм биш, гарцаа байхгvй зvйлээ золионд гаргаад vлдээдэг, vнэхээр хэцvv зvйл, vнэлээд магтамгvй зvйл. Yvнийг би сайн мэдсэн, vнэтэй юмаа алдаад ойлгосон. Багаасаа найзалсан ангийнхаа охиныг байрныхаа найзтай хуримласныг дуулаад баахан ганцаа уйтгарлаж байхдаа балагт гадаад явснаа зvхэж суусан. Сурчихаад ирнэ гэх сураггvй надаас дvрвээ л биз дээ, сургууль ном суутнууд ярьсаар суухыг завдаагvй надаас цєхрєє л биз дээ. Одоо тэд хvvтэй болоод онц сайхнаар жаргалтай байгаа, орь ганцаар би л харин орой бvрийд ингэж яваа. Хэзээ би хvнтэй суухаа хэрэг болгож ердєє бодсонгvй, хэлсэн бvгдээ биелvvлсний дараа хэнээр ч хэлvvлэхгvй шийдэх байсийм. Улсынхаа хєгжилд нэмэр болж, унхиагvй би суръя гэсийм, ухаантай бvсгvй сэтгэлийг минь ойлгоод уучилж намайг хvлээнэ гэж горьдсийм. Гээд хvсэл минь биелээгvй ээ. Гэр байтугай улсаа хєгжvvлж амжаагvй ээ. Юу тэгтэл намайг даллаад юм бvгдээс хоцроогоод байна даа, vеийн залуус аль хэдийн vрийн зулай vнэрлээд явж байна. Тэгээд л би сэтгэлээр унасан, тэнхээ мэдэн орилмоор байсийм. Бvх зvйлээ эх орондоо зориулж, бvрэн дэлхийд амьдрахыг ухаарсийм. Эрдэм мэдлэг байгаа бол эх нутагтаа л зориулъя гэсийм, эрх биш надаас авах юм бий бол элгэн садан Монголдоо л зориулъя гэсийм. Эхнэр намайг тоогоогvй ч эрдэм ном тоосон юм. Ханьтай болох болоогvй ээ гээд халуун зvрхийг минь чангаасан юм. Гэхдээ надад чулуу байгаа, гэр хvртлээ атгаж байгаа, магад энэ чулуугаан би маргааш єглєє ч аваад явнаа...
Юм гэдэг сонин сон, хэдэн жилийн ємнє дєє. Анх удаа тэгэхэд Америк руу явж байхад ингэж сэтгэл догдлоогvй, инээд хvрээд л онгоц руу орж байсан. Яагаад инээснээ ч мэдэхгvй, ямар ч л байсан би инээсэн л юм даг. Одоо бодох нээ ойрхон явах гэж байгаа юм шиг л огт юм мэдээгvй байж дээ. Гэрээсээ гараад дэлгvvр ороод л гэнэ сэнэгvй буцаад ирэхийн дайны л сэтгэгдэлтэй байсан юмуу даа. Гэхдээ тэр дэлгvvрээсээ 3 жилийн дараа ирнэ гэж зvvдлээгvй л байсийм. Би их явсан даа, над шиг явснаа ярья гэвэл ам зогсохгvй ярих хvн их бий болов уу. Адаглаад Оросоос эхлээд олон газар тоочих нээ. Гэвч сэтгэлийг тэгтэл эзэмдсэн газар олон байгаагvй ээ. Гэр нутаг хоёроос єєр сайхныг би хараагvй дээ.
Олoн газар явснаар ой ухаан сайжирдаг бол одоо би ч тоймгvй ухаантан оддын тоог гаргаад л суугаа. Явсан нохой яс зуудаг, явсан хvн юу зуудаг бол? Гэхдээ л би нутгаа ойлгож гэр шигээ эх орноо хайрлаж сурсийм. Явах нь сайхан ч ирэх нь бvр илvv сайхан. Ирээд хєдєє явах нь илvv юугаар ч зvйрлэшгvй сайхан байсан даа. Сайхан зvйлийн дунд муухайгаан мэдээд саруул шєнийн тэнгэрт одод ширтээд vй тvмэн анивчих гэрлийг vеийнхээ найзуудын гэр гэж бодож байлаа. Хєдєє очихоор л би идэхээ yрьтаж, хийхээ хойшлуулж, тараг айраг, эргvvлсэн тамтаггvй идэгч болдогсон. Аарцтай боов, єрємтэй талх, аагтай цай, сvvнйи амт, айраг эсэх, ааруул хатаах, аяа бас сархад нэрж, сайхан буурлын яриаг шєнєжин сонсох... Дэндvv их ажлаа дэргэдэх намайг оруулалгvй, хууч хєєрєх зуураа л хурдан шаламгай хийх... Ажилсаг улсын далбаанд ацан шалаанд орж, юм сураагvй дээ гутарч, юу ч мэдэхгvйгээ ойлгосон... Ойлгох бvртээ би єєрєєсєє ичиж, ойр зуурын юм мэдэхгvй байгаадаа гайхаж, олон зууны єв соёлоосоо тєсєєрч байгаагаа мэдсэнсэн. Огтоос гадны хvн шиг ой той минь ч бvрхэг байгааг мэдэрсэнсэн. Дэлхийгээр хэссэн залуу дэргэдэх соёлоо ч мэдэхгvйд, юу сураад байдагийн гэж юутай ч тэд маань гайхдаг л байх. Магад тэд хэлэхгvй ээ. Манийгаа томд бодоод л хайрлаж хvндэлж суух, хаа газрын соёлыг асууж, сурж л байх. Буянтай тэр улсыг буруу ном хєєж, буцахдаа тvvхээсээн холдсон би даанч удаан даварч дэвэрч ойлгож дээ, дал мєрєн дээр нь дэвхэрч цовхорч єсєж дээ. Эр хvний жаргал эзгvй хээр байдаг гэж хэрхэн мэдэх билээ, хэлж таах ч билээ.
Улаанбааатарын унаган хvv надад уул ус нь жигдэрсэн хєдєє нутаг ойр байдаг даа. Урсах гол, тунгалаг нуур, уудам тал, тал шигээ хvмvvс.
Эгэл жирийн амьдралд эгээрч байх сайхан
Эрдэм номтоны дунд гэгээрч суух сайхан
Ард тvмнийхээ дунд алхаж байх нь сайхан
Алтан нутгийн зондоо vнсvvлж байх нь жаргал
Элгэн садныхаа дунд эрхэлж хэвтэх нь сайхан
Эрдэм ухаант хєгшчvvлд зэмлvvлж байх нь жаргал
Морь унаад давхих мотоциклтай хурдлахаас л жаргал
Адаглаад морь минь надтай
Амь ижилтэй нь сайхан
Талын цэвэр салхинд тасарч унах нь жаргал
Таанын vнэрт агаар нь тамхины утаанаас л сайхан
Єндєр уулсын оройд авирч гарах сайхан
Єргєн уудам нутгаа тэндээс харах жаргал
Єєлєх юмгvй байгаль єнгийн цэцгэнд тонгочиж
Єнє мєнхийн хаадын євлvvлсэн нутагт жаргах сайнаан
Гэхдээ л жаргалын удаан зовлонгийн тvргэн жам эс зам мєр. Нэг л мэдэхэд буцаад явах болж, нэвсийгээд намар ч ирж, байгаль дэлхий єнгєє гандааж, байгаа тєрх минь баясахаа ч мартаж.
Нуугаад яахав дээ би нутгаа л санана
Нулимсаар ч яахав дээ сэтгэлдээ л уйлна
Намрын салхин эсгэрэхэд намар намраар л яаран байдаг
Балчир багын сэтгэлээ сэмхэн гуниж санагалзана
Номын дуу сонсохоор номтой цvнхээ vvрээд
Эрдмийн сургуульдаа яаран ирдэг байсан балчир нас минь
Анги даасан багш минь
Ар євєргvй гvйлдсэн найзууд минь
Хэрсvvжиж томоожоогvй андууд минь
Хэнээр ч тохуурхаагvй нєхдvvд минь
Гээд одоо энэхэн намар гэгэлзэн хvлээдэг урьдынх биш, гэнэн багын минь зантай улиран одож... Ахиад шинэхэн намар ар араасаа ирсэн, аймшигтай нь энэ л намар би ахиад л гадагшаа явах нь дээ. Бvгд л санагдана даа надад, бvртийгээд ээж минь ч vзэгдэнэ. Хvvгээн сайн сур л гэх юм, сайн зvйлийг Монголдоо л сурсан шvv дээ хvv нь. Их ном vз, эрдэмтэй хvн болоорой л гэх юм. Эрдмийн уурхай чинь эмгэд євгєд та нар минь л байсан шvv дээ. Зєндєє сайхныг хараарай л гэх юм, зєрєєд эх орондоо хийгээрэй л гэх юм. Бvгдийг би харсан, бvртгэж хэлээд ч нэмэргvй. Хvний газраасаа илvv нутгийн хєгшид гарамгай байдгийг, хvслэн болсон соёлт ертєнцєєс хvлээж суугаа ээж минь илvv байдгийг, хvрэх газар холдох тусам хvvгийн сэтгэл ойртож байдгийг, хvйтэн євєлгvй дулаахан газарт хучлагатай унтахдаа даарч л байдгийг би vзсээн. Биеэрээ мэдэрсээн. Сайхан инээсэн ялдам хvмvvс нь сархад хvрт сэн ах нараас хуурамч байдгийг, сар байлаа ч од нь харагдахгvй саруулхан шєнє бvvдгэр байдгийг, найрсаг зантай євгєн доктор нь навсгар хувцастай багшаас минь дутуу байдгийг, нар баганадсан том сургууль минь МУИ С-с минь хєндий байгдийг би vзсээн, биеэрээ мэдсээн.
Илvv дутууг ялгадаг болсон би эх орноо ч хайрладаг болсон. Дєрєє харшуулсан дємєгхєн тал, уртын дууны уянгалаг шуранхай, наадмын тогрон дэвжээ, нар хур нь тэгширсэн зуны тэнгэр, хурдан морьдын тєвєргєєн, хуй салхин мэт шуугиан, ар араасаа хєврєх ахмад залуусын дуун, бvх юм сайхан, бvрэн бvтнээрээ ойр, сэтгэлийг vнэхээр хєдєлгєнє, итгэлийг тэгтэл нь татна. Би vнэхээр Монголд тєрсєндєє, молор эрдэнийн энэ оронд ирсэндээ бахархаад ханадаггvй, баярлаад бардаггvй. Єєр газарт тєрсєн бол єєр юмыг л шvтэх байх даа. Єєр нутагт эзэн суугаад єєр тvvхийг л ярих байх даа. Гэлээ гээд манай тvvх маргах нь байтугай маргаангvй vнэн. Хэлэх юм их ч хийх юм их, євгєдийн vлдээсэн єв єєлєх юмгvй арвин. Надад бодох юм бишгvй бий ч болгож бvтээх зvйл тvvнээс их.
Суутан болдоггvй юм гэхэд
Сvргаалийг нь дагасан сурагч нь байя
Эрдэмтэн болдоггvй юм гэхэд
Эх орноон хайрласан эртэлхэг хєвгvvн нь байя
Зориг золбоо хоёр минь
Зорилгыг минь хурцлаад
Зовсон ч би ганцаар зовохгvй
Жаргасан ч би ганцаар жаргахгvй
Зoвбooс зовог, ард тvмэн минь л бvv зовог
Жаргаваас жаргаг ард тvмэн минь л жаргаг

Миний нутгийн чулуу

Дээхэн энэ бичлэгийг олж уншаад уйлж суулаа. Би єєрєє бас эх орноосоо гарахдаа нэгэн чулуу авч ирсэн минь бодогдоод, чухамхvv миний бодлыг биччихсэн юм шиг санагдаад уйлсан байх. Бас японд сурч буй найздаа майлээр илгээж найзыгаа уйлуулж байлаа. Найз маань утасдаад бид 2 нутгийнхаа тухай удтал ярилцаж байж билээ. Сургуулиа тєгсєєд эх орондоо очиж хvчин зутгэнээ гээд л. Найз маань ч сургуулиа тєгссєн. Монголдоо харьсан. Одоо эх орныхоо хєгжилд хvчин зvтгээд л яваа сурагтай. Бямбаа нь ч бас харих єдєр удахгvй шvv. Уулзах єдрийг тэсэн ядан хvлээнэ.

Миний нутгийн чулуу

Бичсэн Очиржавын Ганбат

"Бид гадаадад" шилдэг бичлэгийн уралдааны дэд тэргvvн байрын шагналт єгvvллэг (эх сурвалжийг оллоо.мн)
Япон улс Токио хот

Гурван жилийн ємнєсєн. Нэг тийм гэхийн аргагvй бvvдгэр єдєр байлаа. Улаанбаатарынхаа гудмаар алхаж яваад санамсаргvй нэгэн чулуу олж билээ. Яагаад ч юм олон чулуун дотроос нvдэнд тусаад л, тэгээд єєрийн мэдэлгvй тэр чулууг газраас шvvрэн авсан юм. Юу нь тэгтлээ намайг татсаныг бvv мэд. Осолдохгvй би онцлоод л тvvнийг авсан юм даг. Тэгээд халаасандаа ч хийлгvй удаан гэгч нь гартаа атгаж явсан. Юунд хаашаа явж байгаагаа ч умартан гагцхvv тэр чулууг л харж бодож явлаа...
Энэ чулуунд содон гойд юм vгvй ч соронзон адил намайг татсан нь юундаа байсан юм бол.

Чулуу хаанаас бий болж, чулуу хаашаа шингэдэг бол
Чулуу vг хэлдэгсэн бол vй тvмэн тvvхээс єєр хэлэх зvйл vгvй биз
Чулуу чухам яагаад чулуугаараа ирдэг юм бол?
Хvн чухам яагаад хvнээрээ тєрдєг юм бол?
Би ихийг бодсон, биелэшгvй зvйлийг ч бодсон
Хэлэх vггvйгээр л бодсон, хийх зvйлээ ч бодсон
Чулуунаас vvдээд би чухал vнэнг нээсэн
Чyлyyнаас эхлээд би чухамхvv нутгаа ч бодсон
Нэгэн чулууг бодсоноор нээрэн би шинийг нээсэн
Тэрхэн чулууг vзсэнээр тэнгэрийн хvv гэдгээ ч мэдсэн
Єнгє гандмал тэр л чулуу онын тvvхийг хэлэх шиг болсон
Цус муутай энэ л чулуу зvрхний бодлыг сэдрээж єгсєн
Хаа очих нь надад хамаагvй, халтар чулууны шивнээ л хэрэгтэй
Хаашаа яваа минь одоо падгvй, халуун чулуутай ярих минь л хэрэгтэй
Чулуундаа би шинвэсэн, чухамдаа суутан болноо гэж
Чулуу минь хариу хэлээгvй ч чухал vг хэлснийг ойлгосон
Суутан болохын тулд сурах хэрэгтэй гэж
Сyдар номын хэсгээс санаж байгаагаа шивнэсэн...
Тэгээд л их сургуулийнхаа гудмаар єгсєєд Засгийн газрын ордны хойд цэцэрлэгт хvрч очлоо. Яагаад ийшээ зvглэснээ єєрєє ч мэдэхгvй, ямартай ч энд ирэх л ёстой байж. Удаан гэгч нь харсан чулуу маань харах тусам єнгє нь хувираад байх шиг санагдана. Ямар гээчийн чулуу олов доо би. Яагаад сэтгэлд минь ойрхон туссан юм бол бvv мэд.
Чулуу чулуунаас ургаад чулуундаа шингэдэг vv?
Чyлyy чулуунаас vржээд чулуундаа тєрдєг юм уу?
Хаа газарт чулуу байгаа, харь гариг дээр ч байгаа
Хvний сэтгэлд ч байгаа, хvрэл зvрхэнд ч байгаа
Чулуу газарт ч байдаг юм биш
Чулуу тэнгэрт ч байдаг юм биш
Чулуу юм бvгдэд л байгаа юм, бvгдээсээ тvрvvнд хvнд ч байгаа...
Хором хугацаа явсаар, хойно хойноосоо бодлууд тvрсээр л... Би гагцхvv чулууны тухай чухал зvйлийг хайж бодсоор... нэг л мэдэхэд харуй бvрий болжээ. Харих ч ойртож, хаа нэгтээ машины дуунаас єєр чимээгvй ажин тvжин болж. Гэр лvvгээ алхлаа. Гэхдээ л нєгєє чулуу гарт минь галаар тєєнєсєєр л. Би халаасандаа чулуугаа хийгээд огт єєр зvйлvvд бодож эхэллээ.
Огт єєр зvйл нь осолдохгvй явах тухай минь л байлаа. Одоо надад чулуу биш маргааш хvний нутаг руу хvлгийн дєрєє жийх цаг ирнэ, би яах вэ гэж л бодогдож байлаа. Эх орноосоо дахиад л хєдлєх нь, элгэн саднаасаа бас л явах нь. Ээждээ vнсvvлээд, найзуудаараа vдvvлээд л гадаад их улс руу гараад єгнє дєє. Нутгаа нулимстай нvдээрээ vдэхгvй ээ, нуурлах шувууд ч тэгдэггvй юм. Харь газраас л харьж ирэхдээ харин нулимсаа унагана, хаа холын шувуу хvртэл хан Монголд минь ирэхдээ тэгдэг юм. Удаан санасан сэтгэл гэдэг уулзахаараа уйлдаг юм. Унаган нуураас нь сайхан газаргvйг усны шувууд мэдрээд тэгдэг юм.
Ямартаа ч ялгуун наран дор хєх толбот хєвгvvн би хєх тэнгэрээр нисээд л явна
Ядах зvйлгvй яруу сайхан эх орондоо
Ялсан баатар шиг буцаад л ирнэ
Yсны шувууд ч ингэдэг юм
Унаган нутгаасаа сайхныг олдоггvй юм.
Ямартаа ч ялгуун наран дор хєх толбот хєвгvvн би
Хэрхэхээ тунгаан би хэн хvнгvй л бодож байнам. Гэр лvvгээ алхах хооронд гэрэлт ертєнц тэр чигээрээ бодогдоно. Шєнийн тэнгэр одоор чимх шvлэг нойрондоо хvмvvс автжээ. Гуниг баяртаа би л ганцаар гудамж хэлхэн алхаж явнам. Эзгvйдсэн гунигийг эрхгvй vргээж эргээд л явах тухай ээлжлэн санагдана. Маргааш гэдэг магад одоо л юм шиг мартаагvй байхад санагдаад байх юм. Хэдэн цаг явж хvрэх бол доо? Хэн намайг тэнд тосох бол? Америкаас ямархан бол? Азиуд гэхээр єєр л байхдаа? Аягvй бол солонгос хvмvvстэй ав адил ив ижил л байгаа. Гэхдээ л японууд євєрмєц, гэрийн хvмvvжил сайтай, адаглаад энэ оронд чинь алдарт Тоёта, Сонигийн єлгий болсон газар. Японуудаас давж л сурах хэрэгтэй, даварсаар илvv гарах л хэрэгтэй. Алтан дэлхийд японууд америкаас эхлээд бvгдийг хуулдаг юм. Хуулахдаа давж сайжруулж хуулдаг, хуулбар нь тэгээд жинхэнэ нь болдог.
Тэдний соёл тэнгэрийн хvv надад таарах болов уу?
Тэвчээр шаардаж гэрээ санах болов уу?
Тэсэлггvй яах бол, тэнхээ мэдэн зvтгэх болов уу?
Сурах гэж би яах бол доо?
Сургах гэж тэд ч ядрах болов уу?
Ихийг бодох цаг байдаг байх нээ надад
Ингээд нутагтаа л vлдчих юмсан
Ийш тийш явалгvй ирж
Ирж буцах юмгvй гэртээ л байх юмсан
Сайхан ууланд гарч
Санаснаараа цэвэр тунгалаг агаарыг цээж дvvрэн амьсгалахсан
Саруулхан шєнє голын тохойд саахалтын залуустай цvv хаяж
Сархад айргийн амтанд сатаарч бас найрлахсан

Yргэлжлэнэ...

大空と大地の中で

Манай энд нэг сумо залуу байх. Мэргэжлийн сумод яваагvй, тєгссєн ахлах сургуульдаа багшилдаг юм. Тэр залуугийн дуулах дуртай дуу. Дээр цуг караоке явахад дуулж байсан. Надад бас таалагдаад блогтоо оруулав.

Єшєє (тєгсгєл)

Хожим дуулбал Дагиймаа эцэг эхийгээ дагуулан хошуу захиргаанд очиж суурин бараадан суугаад, єєрєє шинэ танхим (сургууль)-ын галч болсон дуулджээ.
Давхин очъё гэтэл ардын засгаас айж дэмий л хумсаа алгандаа шигдтэл гараа атган, шvд зуун явах болсон билээ. Одоо тvvний уураа гаргадаг юм нь єнєєх чоно болжээ. Yvрээр хангинатал улихад нь цочин сэрэнгvvтээ хараал тавин нємгєн гарч бvдvvн тэнзэн ташуур барьж очоод
-Муу гудрага, юугаа дуудаав... хvн унтуулахгvй гэж vглэн пид пид хийтэл балбана. Чоно нь эзнээ хараад єєрийн vйл лай ирж явааг мэдэн хавтгайгаараа унаж пид пид хийлгэн цохих тоолонд нь гаслан гийнана. Босоогоороо зодуулбал ууц нуруугаа хугарна гэж айдаг ч байсан байж мэдэх юм. Тэр намар Дориг гурван морь живхнvvлэн уяж эхэллээ. Нутгийнхан
За явах нь. Єнєєтєхдєє гарах нь дээ гэцгээнэ. Дориг бог мал адуугаа хоёр айлд єгєєд
-Yхэж vрэгдвэл би нэхэхгvй. Энэ зэргийн гарз намайг хотойлгохгvй, єсч vржвэл чамлахгvй, єєрийнхєє юм шиг эдэлж хэрэглэж бай. Би алс газар явлаа. Энд тогтож суух арга алга. Эргэж ирвэл тэр биз, алга болбол та нарынх болог гэж эгэл хvн шиг гунигт дуугаар ярьж хэдэн аяга шимийн архи балгаж халаад
"Чоноо ч суллаж тавина, хээрийн амьтан хээртээ жаргалтай гэдэг дээ" гэжээ. Маргааш нь бага vдийн хэрд миний найз Дорж хойд Шээзгийт дээр дурандаж суутал Дориг чоноо хєтєлсєєр Шээзгийтийн шанд дээр ирэх нь харагджээ. Тэр морьноосоо буун чєдєрлєн тавиад чононыхоо хvзvvнээс уяагаа тайлж авсан байна. Гэвч чоно нь явсангvй. Шанднаас хэд долоогоод оцойн суув. Дориг зvлгэн дээр гэдэргээ харан хэвтэж байж. Дорж хэдэн адуугаа хайн єєр зvг рvv дурандаж удаан суужээ. Тэгээд дахин дурандвал морь эзнээсээ нэлээд холдсон байна гэнэ. Харин Дориг огт хєдлєхгvй бодвол унтаж байгаа бололтой. Чоно эзэндээ ойртоод оцойн сууж байжээ. Доржийг харсаар байтал чоно дахин дєхєж толгойных нь дэргэд суув гэнэ. Жаахан байснаа эзнийхээ дээрээс даран унах шиг болжээ. Доригийн хоёр гар годосхийн єндийснєє чоноо тэврэх шиг болон дахин унав гэнэ. Дорж эзнээ барьж байна гэж бодуут мориндоо мордон тэр зvг рvv давхижээ. Ойртож ирэхэд нь морин тєвєргєєн сонссон чоно эргэн эргэн харж гулзайтал сунасаар дунд Шээзгийтийн хад руу орж гэнэ. Дориг дээр давхин очоод Дорж аймаар юм vзжээ. Тvvний хоолойг чоно тас хивж толгойг нь их биенээс нь бараг салгасан байжээ. Бахим хоёр гарт нь чонын зэгэл саарал хэдэн vс атгаастай байсан гэдэг юм.

Єєрийнхєє заяа жаргалыг єєрєє vгvй хийсэн тэр хvнээс хээрийн саарал эхийнхээ болон єєрийн єшєєг ингэж авсан юм гээд євгєн дуугvй болов. Тэнгэрийн дорно хаяа цайвартавч сар шингэж vvрийн харанхуй болсон байлаа.


Зэмбээ гуай жигдхэн хурхирна. Миний нойр хулжин, хоёр хєлт чоноос дєрвєн хєлт нь єшєє авсан тухай гунигт гашуун дурдатгалыг бодон хэвтэв. Доригийн толгодын тэндээс чоно улих дуулдав. Тvvний сулхан улилт хэдэнтээ сонсогдоод чимээгvй боллоо. "Дориг дахиад аян замд гараагvй нь ч сайн болсон бус уу" гэж бодож байлаа. Тэгээд євгєнийг сэрээхгvйг хичээн аяархан босч, vе мєчєє тэнийтэл суниав. Тэнгэрийн дорно хаяанд зурвас гэгээ цайравч харанхуй байлаа.

Єшєє (vргэлжлэл 3)

За морьдоо бєхєлчихєєд тэр ууттайг аваад ир гэлээ. Тэр шуудай дотор нэг бэлтрэг гийнаж байв шvv. Дориг
-Яараад хоёрыг нь олсонгvй. Наад муу тэнэг гударга чинь сухайн доор хаячихсан байхгvй юу. Муу хар гударга зулзагануудаа тарааж нуугаа л даа. гээд хєлсєє шувтран арчаад тухлан суув. Бэлтрэгнийхээ дууг сонсоод ч тэр vv бахардаж муужирсан чоно ухаан орсон бололтой татганан, хамраараа гийнаж байв. Дорж бид хоёр аль ч учраа олохгvй юу болохыг ч мэдэлгvй зогсож байлаа. Дориг тамхиа татаж гvйцээд босох зуур гаансаа тvрий рvvгээ гударч
-Та хоёр хєлийг нь сайн татаад єгєєрэй. Амьдаар нь хуулна даа чамайг... гэв. Тэгээд єнєєх бэлтрэгийг уутнаас гарган хvзvvгээр нь хуйваар оосорлон бутнаас уяад хvлэгтэй эхийг нь чирч аваачив.
-За та хоёр хойд хєлийг нь тэлээд сайн татаж бай гэж тушаагаад эрээн иштэй хурц нарийхан хутгаа сугаллаа. Хvзvvн дээр нь гишгэж байгаад ярж эхлэхэд хєєрхий чоно гийнан, хамаг булчин шєрмєс нь хєвчрєн, бид хоёр нэг нэг хєлийг арай л алдчихалгvй тогтоож байлаа. Нvд халтираад харж чадсангvй. Эхийгээ гийнахад бэлтрэг нь бас хааяа гийнав. Дориг чонын арьсыг гуд гуд татан хуулж байхдаа
-Муу хар гудрага. Ингээд цусал, сайхан байна уу? Єшєє гэж энэ... хэмээн шvд зуун хоолой нь чахран єгvvлнэ. Бєгсєн биеийг нь хуулуут тvрvvлэг нь харуулан толгой дээр нь гишгээд бид хоёрт
-Сайн тат гэж тушаангуут арьсыг нь толгойд нь хvртэл ширхийтэл хуу татав.

Хуулагдсан арьсыг чихнийх нь угаар тас огтлон аваад хєєрхий нvцгэн амьтныг сул тавьлаа. Хvний гараас ангижирсандаа итгэхгvй байгаа мэт салгалан боссон тэр амьтан Доригийн хормой доогуур гvйж оров. Нvцгэн хєрс нь даарч, амьтан л болсон хойно нємєр эрсэн хэрэг биз.
Омголон морьд vргэн цовхчиж, Дориг чонын нvцгэн гэдэс рvv нь пид хийтэл єшиглєв. Чоно тээр хойно vсрэн унаснаа гийнан босож, салгалан гэлдэрсээр бэлтрэгнийхээ дэргэд очоод єргєст бут руу шурган унав. Бэлтрэг бас гийнан vхэж байгаа эхийнхээ ам хамрыг долоож байна. Нvд халтирам байв. Yvнийг би одоо болтол мартдаггvй юм. Олон шєнє хар дарж зvvдэлсэн шvv. Євгєн ингэж яриад бєгшvvлэн ханиалгасаар босож тамхиа нэрэв.
-Та ханиалгаж байж тамхи татахаар улам дордох юм биш vv?
-Yгvй хvv минь, харин дарагддаг юм. Євгєн танхиа шунаглан сорно. Миний дэрний дэргэд гал нь улалзана. Хамрых нь нvхээр яарсан мэт зам татуулан гарч ирсэн утаа чєлєєт агаарт гараад тайвширсан юм шиг тvvний толгой дээгvvр аажуухан манарна.
Саран дээрээ хєєрчээ. Тvvний сvv цагаан туяанд оддын гэгээ бvдгэрэн харин газар дэлхийн байдал улам тодорсон байна. Доригийн толгод бараалан харагдана. Миний сэтгэл нэг л хачин болжээ. Зовиуртай ч юм шиг, цухалдсан ч юм шиг. Зуны шєнийн сэрvvн агаар уушгиа тэлтэл гvнзгий амьсгалж аваад
-За тэгээд гэв. Євгєн гаансаа чулуунд тогшиж дэрэн доороо хийгээд одод ширтэн удтал дуугvй хэвтэв. Тэгснээ
-Тэгээд яахав дээ, би буцлаа. Дориг єнєєх бэлтрэгийг авч явав.
-Yvнийг тэжээнэ. Анд сургана, чоныг чоноор нь бариулна даа гэв. Тэгээд ч тэжээсэн юм. Тэр жил одоо бодвол хорин дєрєв таван он юм болов уу. Хуучин хошууд тамгыг халж, хошуу захиргаа гэдэг ардын засаг тогтлоо. Нэгэн удаа Доригтой хэрэлдэн "Муу чоно чиний танхайрах хоногийн тоо гvйцэж байгаа шvv" гэж нулимж орхиод тархиа хага ташуурдуулж явсан Дэмбэрэл гэгч энгийн ардхошуу дарга боллоо. Манай энэ захын аглаг говь нутагт хувьсгал хожуухан ирсэн боловч олныг амархан дагуулсан юм шvv. Баяд дээдсийн эрх мэдэл хумигдаж, бид мэтийн ядуусын цээж тэнийж, толгой єндийсєн билээ. Доригийн ааг омог ч ил бадарч байхаа болив. Тэгэхдээ л орон гэртээ хэмжээгvй эрхт хаан хэвээрээ байсан хэрэг. Чоно ч гэсэн бас єсч байлаа. Yvрийн гэгээ, vдшийн бvрийгээр бєгсєє оцойлгон хамраа шантайлгаж байгаад уянгалуулан улина. Тэгэхдээ энэ гунигт дуудлагаа зvг бvрт хvргэх гэсэн юм шиг нар баруун эргэн дєрвєнтєєvльдаг байв. Дориг тvvгээр туулай, зээр бариулж сургав. Энэ нь тvvний дуртай зугаа болдог байж. Тэгж явахдаа авгайгаа алсаас дурандан vргэлж хардан сэжиглэнэ.

Дагиймаа орчин тойрны хувьсгал єєрчлєлтийг ухааран сэтгэж, Доригийг vзэн ядах сэтгэлийн хорслоо нууж чадахгvй болж байлаа. Яг тэр vеэр ч Мєнх хvv нийслэл Хvрээнээс эргэж ирсэн бєгєєд одоо хошуу захиргаанд алба хааж байгаа дуулдан Доригийн уур цухал улам их хvрэх болжээ. Нэг орой хонины бэлчээрт хэнтэй уулзав гэж Доригийн эрvv шvvлт эхэлжээ. Тэгэхэд нь Дагиймаа
-Хэнтэй ч уулзсан яадаг юм. Би чинь эрхээ олсон ард шvv гэчихжээ. Дориг уур шарандаа багтрах шахаж, болжмор шvvрч байгаа бvргэд шиг барин авч євдєглєн дараа нь аманд нь алчуур чихэж, хамаг хувцсыг нь хvv татан нvцгэлээд балбаж гарчээ. Тэрээр уурандаа бахардан "ээх... х... vх... х" хэмээн амьсгаадаж
-Чиний эрх чинь энэ... май, яа...сан...эрхтэй гичий вэ хэмээн єшигчиж vснээс нь татан балбав. Нэгэнтээ ухаан алдсан хойно нь чирэн гаргаж гэрийнхээ бvснээс хvлж орхиод тэр чигээр нь хонуулсан байжээ. Орилж хашгирч чадаагvй болохоор нь эцэг эх хоёр нь мэдсэнгvй... Зуны сvvл сарын шєнє байсан боловч зодуурт бэртэж шархалсан бvсгvй даарч чичирч байлаа. Єглєєгvvр Дориг тvvнийг гэртээ чирэн оруулж, хvлгийг нь суллаад лав номхроо биз гэж бодон
-Одоо чи хэрээ мэдэв vv гэж тавлахад
-Муу хулман чоно, намайг vхсэн гэж бодов уу. Чамайг тvмний жигшилд шатахыг чинь vзэхийн тулд би амьд явнаа гэж занажээ. Энэ бол єєрийн засаг тєртэй болсноо ухаарч, хvч чадалтайгаа мэдэрсэн хvний vг байсныг Дориг ойлгосонгvй. Ойлгохыг ч хvсээгvй биз. Тэр намар Дориг хойд хошуу орж єр авлага цуглуулаад иртэл хадмых нь алга байжээ. Дагиймаа эцэг эхээ аваад оргон одсонд нэг их гайхаагvй боловч цєс нь хавиргаа дэлсэж "гайгvй ээ чамайг" гэж занаад саахалтдаа давхин очив. "Тэд уржигдар нvvнэ лээ. Хаана очихоо хэлээгvй шvv" гэж тэднийх нь хэлжээ. Оройхон бэлчээрт гарсан хонио цуглуулан ирж нэг хонь алан гуриатаж vхэх шахсан чонондоо гэдэс дотрыг нь єгч єєрєє бас цадаж авсан боловч тэр цагаас эхлэн сэтгэл санаагаар унаж, єєрийн эрх дурын амьдрал нэгэнт дууссаныг мэдэн дуугаа хураав.

Єшєє (vргэлжлэл 2)

Нэг эрдэм нь гэвэл нутагтаа ирэхдээ vvрч ирсэн, элэнхий бєгст хурдан буугаараа саахалтын дотор гvйж яваа туулай алдалгvй унагадаг байсан. Анд гарвал заавал эхлээд янзага алж шарж иднэ. Юунд ингэнэв гэхэд "Мах нь амттай, зажлахад зєєлєн, шингvvр сайтай" гэнэ. "Нvгэл хилэнц биш vv" гэвэл "Хилэнцээс айвал хэлээ тат" гэнэ. Нэг зээр алах хэрэг гарвал гурав дєрвийг буудаад аль тарганыг нь шилж авна. Гэрийн сvvдэрт унтаж байгаад дээрээ гарч тонгочсон ишгийг хоёр хєлєєс нь шvvрэн авч газар савж орхиод цааш эргэн хурхич байхыг нь манай нэг найз vзсэн тухайгаа ярьсан нь санаанаас гардаггvй юм. "Хєєрхий тэр ишиг ганц ч чимээ гаргалгvй хамраас нь цус сад тавиад єнгєрсєн шvv" гэхэд л тvvний хоолой нь зангирсан байсан шvv.
Дориг байсхийгээд л хєтєлгєє морьтой алга болж, нутаг хошууныхан бараг мартаж байтал гэв гэнэтхэн хєтєл хєсєгтэй хvрч ирдэг байлаа. Морин дэл дээр хєндєлдєж, найр наадмын газар бvрийг хэснэ. Согтоод ирэхээрээ аль тааралдсан хvнд гарын тэнхээ, ташуурын амт vзvvлэх болов. Тvvний єєдєєс vг хэлэх зvрхтэн байхгvй боллоо. Хєєрхий Чойвоо гуай удалгvй хvvгийнхээ номхон зарц болсон сон.
Хоол ундыг нь бэлтгэж, морийг нь хvртэл ойртуулж явна. Дуугvй дээрээ дуугvй болж, зун цагт гэрийнхээ сvдэрт ганцаар сууж цагийг барна. Нэг єглєє чєдєрт тогтдоггvй мориных нь хойноос нар битvvгээр явсан євгєн бага vд болсон хойно хатаж vхэхээ шахаж ирээд хvйтэн юм залгилж чадалгvй морийг нь эмээллэжээ. Дориг уур цухлаа багтаан ядаж байж цулбуураа авуут vг дуугvй хєєрхий євгєний нvvрэн дундуур гурамсан чєдрєєр ороолгож орхиод мордон давхижээ. Чойвоо гуай хэрзгэр гараараа нvvрээ даран уяаны дэргэд удтал суухад гарынх нь салаа болгоноор нулимс гарч байсан гэдэг юм. Доригийн тэнзэн ташуураар тархиа цоолдуулж муна шиг гараар нь нvдээ таглуулж, шvдээ vйрvvлсэн хэдэн эрчvvд хошуу захирагчид зарга мэдvvлсэн боловч
-Тэр чинь монгол улсынхаа тєлєє зvтгэдэгээ зvтгэсэн хvн. Та нар шиг муусайн нойтон эсгийг гєвєх эрхтэй эр шvv. Гарынх нь амтыг vзсэн бол харин сайн. Хилэнц чинь нимгэрнэ. Хонго хацар хоёр чинь загатнаагvй бол дуугvй байцгаа гэж олон удаагийн хахуульд цадсан эрхэм захирагч заналтай айлджээ. Ийнхvv Доригийн дархан эрх тунхаглагдаж, энэ хавийн хєгшин залуу, эр эм олон амьтны зvрхийг чичрvvлэх боллоо. Нутаг усны залуу бvсгvйчvvдийг тэр хувийн хогшил мэт сvр хvчээр эзэрхэн, залуу харчуудыг vрээ хаздаг догшин азарганы араншингаар vзэн ядна. Хэн хvнгvй єєрєєс нь далд бол нэрийг нь мартсан мэт "хулман чоно" гэцгээх болсон юм.
Дориг намрын сэрvv ормогц хэдэн морь уяж шивхрvvлж аваад хаашаа ч юм алга болдгоороо болсон хойгуур Чойвоо хєгшний бие муудлаа. Сvvлчийн шєнє нь vеийнх нь хоёр євгєн сахиж хоножээ. Хєєрхий євгєн хамгийн олон vгээ тэр шєнє хэлжээ.
-За би ч тамдаа очих боллоо. Хэзээ хийсэн нvгэл юм бол? Хvнээс vр тєрдєг байхад надаас эрлэгийн элч тєржээ... Нутаг усандаа ийм нvгэлтэн єсгєсєн надад там л хаалгаа нээх биз. Муу хєгшин минь азтай хvн байж. Ийм vртэй байснаа vзсэнгvй. Yvнийг элийртлээ санан мєрєєдєж суусан олон жил, асгаруулсан их нулимс, уншсан маань, эх хvний далай сэтгэлийг бурхан болгоож, диваажинд аваа болов уу гэж бодох юм. Одоо аян жингийн цаг. Цаадах чинь дээрэм тонуулаа хийж яваа. Эртэд шєнє єєр шиг нь хоёр сvрхий амьтан ирээд явсан. Тэдний амнаас гарсан vг болгон нь хvртэл нvгэл. Нутаг усны ах дvv нар минь намайг єршєєгєєрэй. Yхсэнээс хойш нэрийг минь мартаж vзээрэй гэж ярьжээ. Тэгээд vрчлээ, хир даг болсон нvvр дээгvvр нь урссан нулимс хатаагvй байхад айхавтар шаналан яраглаад амьсгаагаа хураасан гэдэг юм.
тэр хаврын эхээр Дориг эргэж ирэв. Эцгийнхээ нас барсныг дуулаад
-Одоо яая гэхэв. Ганц хvн айл болдоггvй гэдэг дээ. Нэг юм олж авахаас биш гэж хэлжээ. Энэ vгийг сонссон нутгийн хvvхнvvдийн зvрх амаараа гарчих шахаж байсан нь мэдээж. Тvvний харгис харцан дор тогоог нь угаах гаслант хувь хєєрхий Дагиймаад оногдов.
Дагиймаа тэгэхэд арван долоохон настай, vргэсэн ботгоных шиг хар нvдтэй, лавай цагаан шvд яралзуулсан охин байлаа. Ёстой л манай энэ тоост говийн ганц цэцэг байсан юмсан. Эх нь тvvнийг гэртээ гарган орхиод алсын нэгэн хvн даган одож, Дагиймаа эмээ євєє хоёрынхоо энхрийлэл хайранд єсч, тэднийхээ улаан гол нь болсон билээ. Хичнээн уйлж орилж, мєргєж гуйгаад ч гашуун заяанаасаа мултарч чадсангvй. Хошуу нутгийн эрхтэн дархтан, баячууд цугласан найр удсангvй тарлаа. Хуримын бэр нь vс гэзгээ vгтээн, нvvр амаа урж уйлан чарласаар, сvvлдээ муужран унажээ. Дориг ч ийм найрыг удаахыг хvсээгvй байлгvй. Дагиймаа нутаг усныхаа Мєнх гэдэг хvvд хайртай байсан гэцгээнэ. Гайт хуримын дараахан Мєнх ганц морио унан алга болжээ. "Хvрээ орохоор явсан" гэх боловч тодорхой мэдэх хvн байсангvй.
Юндэн євгєнийх дуртай ч дургvй ч хvргэнтэйгээ айлсч, морийг нь ойртуулж, малыг нь дагах болсон юм. Дагиймаа vерхдэг бvсгvйдээ
-Амиа хорломоор байна. Даанч энэ хоёр хєгшнийг яалтай билээ гэж ярьсан гэдэг.
Нэгэн єдєр Дориг манай хотод ирж "за Зэмбээ чи маргааш vvрээр Доржтой хоёул манайд очоорой. Чоно хєєнє" гэлээ. Єглєє нь очтол
-Та хоёрын адсаганууд чоно байтугай хонь ч гvйцэхгvй биз гээд уяж хоносон хоёр сайн морь бидэнд єглєє. Тэгээд надад
-Чи овоо уургач гэдэг байхаа, уургаа ав гэж байна. Тvvний нvд нэн хорсолтой гялалзан, сэтгэл хєєрч байгаа янзтай. Бид мордон доод хєндий рvv галигуулав.
-Єчигдєр шєнє аргамжиж хоносон ганц сайн морийг минь идчихсэн байхгvй юу. Тийм хvлэг энэ хошуу байтугай халхад байхгvй. Яагаав миний бидэрт буурал гэв. Бид хоёр
-Хайран морь хэмээн зэрэг дуу алдав.
Бидэрт буурал vнэхээр сайн хvлэг байсан. Хvзvv сунган бємбєлзєхєд нь дєрвєн хєлний нь гишгэгдэл нvдэнд харагдахгvй болтол яралзаж, дагасан морьд байдгаараа сарвайвч тоосон дунд нь vлддэгсэн.
-Тэр сайхан амьтныг та юунд аргамжсан юм бэ?
-Чєдєрт тогтдоггvй шидэл байсан юм. Єглєє эрт юманд явах гээд... гэснээ
-Гайгvй ээ, муу гурианvvд гэж занаад
-Чоно одоо л гурван Шээзгийтийн хаднаас гєрєєнд гарч байгаа гэлээ.
Бид яг одоо хэвтэж байгаагаас хойхнуур гарч, энvvхэн баруунтай байх Хавчаар гэдэг газар руу явав. Yе vе тачирхан дэрс, загийн тєрєл бvхий бяцхан хоолой л доо. Зээр гєрєєс, туулай элбэгтэй газар. Хавчаарын хоолой руу ороод жаахан явж байтал, Дориг морьныхоо амыг татан
-Тэр... гэж дєрєєн дээрээ єндєсхийв.
-Харав уу бэлтрэг дагуулж явна. Yнэхээр гурван бэлтрэг дагуулсан чоно сухай ургасан хэдэн элсэн товцог руу оров. Явдал орсон бэлтрэгэндээ ан хийхийг зааж, гvйдэлд сургахаар дагуулж гарсан байж таарлаа.
-За бэлтрэгийг нь би янзална. Чи эхийг нь уургалаарай. Алчихаж болохгvй гэж Дориг зарлигдаад ухасхийв. Бид хоёр гайхсан боловч даган давхилаа. Ойртон ирэхэд єнєєх чоно довцог дотроос ганцаараа гаран сунав. Бэлтрэгнvvдээ нуусан хэрэг биз. Морины давхил дунд
-За та хоёр хэсэг хєєгєєд нааш нь эргvvл, намайг очтол эцээж бай. Зэмбээ чи эцсэн хойно нь уургал гэж хашгирав.
Дорж бид хоёр саахал хєєгєєд, морины аагаар алсуур тойрч эргvvлэн элдлээ. Тэр чоно эргэн эргэн харсаар сунавч сульдаж эхлэх янзтай. Ойр хавь бартаатай газаргvйн гадна бидний сайн морины явдал ааглаж байлаа. Нэг харвал Дориг нэлээд баруунтайгаар даялан явснаа нааш чиглэн тоосруулав. Дєхєж ирээд
-Одоо уургал... гуд татаж унагаад нааш нь чирч давхиарай гэж хашгирах нь морин туурайн пижигнээд дунд арайхийн сонсогдов.
Би жолоо султгаж, дєрєєн дээрээ єндийлєє. Надад vнэхээр сайн морь єгчээ. Явдал нь хєнгєрєх мэт болж, хэдхэн яралзаад єнєєх араатанд уургаа хаяж болохоор ойртон очлоо. Би уургалуут хуйваа эргэж аваад, чоноо огцом татан унангуут эргэн чирч давхив. Дориг надтай зэрэгцэн ирээд
-Одоо зогс гэнгvvт нэгэн шуудайтай юмыг газарт шидэн бууж харайж, цулбуураа Доржид хаяж єгєєд боогдон муужирсан чонын амыг зууртал боож, хvзvvг нь хуйвнаас салгаад дєрвєн хєлийг нь хvлэв. Энэ бvх явдал бараг л амьсгаа гурав авах хооронд болсон юм. Тэгээд

Єшєє (vргэлжлэл)

Євгєнийг ажвал чулуун дээр тавьсан мах огтолж байсан чигээрээ хєдєлгєєнгvй болоод гэлжийн чагнаж байна. Дахиад л аа-а-а уу-у-у гэнэ.
-Чоно уу даа гэсэнд євгєн гэнэт амилах мэт хєдлєн, огтолсон махаа ам руугаа хийгээд шар шар зажлангуутаа
-Нг... тийм байна гэж хvнгэнэв. Морьд маань тургилан, говийн хайрга чулуу шажигнуулах нь мєн л уянгалсан зэвvvн авиаг сонсон сэрэмжилж байгаа ажээ. Євгєн галын дєл ширтэн, чонын улианыг чагнан байснаа
-Доригийн сvнс... гэж шивнэлээ.
-Юy... юу гэнээ гэж сонирхон асуувал "би юу хэлчихэв ээ" гэсэн мэт над руу гайхан харснаа
-Аан... дэмий юм гээд царайгаа барайлгав.
Зэмбээ гуайн амнаас санаандгvй унасан хоёр vг миний дотрыг маажиж гарлаа.
-Энэ хойд хадат ааргийг дээр vед Шээзгий толгод гэдэг байсан юм. Нээрээ ч холоос харахад чандманилан хємєрсєн гурван шээзгий шиг харагддаг юм л даа. Доригийн толгод нэртэй болоод удлаа. Жижиг мєртлєє хад чулуу ихтэй. Орчихсон ямаа олддоггvй байсан газар... дундаа нэргvй жаахан задгай устай байлаа. Одоо ч чонын шанд гэдэг болоо шив. Айл малгvй болоод удаж байгаа юм аа. Ээ дээ янзын хад чулуутай газар даа. Хvн ороод нуугдчихсан ч олдохгvй л байх. Манай нутагт хэдэн чонотой газар энэ л байгаа юм. Говь тал руу хоолонд гарсныг амьтан намначихаад байдаг боловч энд байгааг нь яаж ч ээрээд олддоггvй золиг гээд дуугаа хурааж, аягаа хар цайны шавхруугаар зайлан цацаад хавтгай чулуун дээрээ хємрєв. Тэгээд тамхиа асаан, тохмон дээрээ тэнгэр ширтэн хэвтлээ. Би євгєн рvv дєхєн сууж галдаа тэсэгний хэдэн хожуул чулуудаад
-Яагаад Доригийн гэх болсон юм бол гэж асуув.
-Тэр vv, тэр ч бас явдалтай. Урьдаар ороо заснаа хєє...
Бид 2 галаа дахин сэргээж, морьдынхоо холбоо, тушааг шалган vзээд аяны хєнжил гудсаа дэлгэв. Говийн ааглаг ургамлын vнэрт ханасан бvлээн салхи хааяа нэг сэвхийн, холын одод дээрээс тонгойн ширтэх мэт жирвэлзэнэ. Морьд маань байн байн аяархан тургина. Чоно улихаа больжээ. Хєнжилдєє орсон хойноо
-Чоно улихаа больчихвоо гэвэл євгєн
-Тэгэлгvй яахав. Хээрийн амьтан чинь цагтай, тоотой дуугарна шvv дээ гэлээ.
Зэмбээ гуай тохой дээрээ єндийн урт гаансаараа тvvдэг рvv зvтгэн байж тамхиа асаагаад цааш харсан хэвээрээ шунаглан сорох ажээ.
Би сумтай буугаа толгой тушаагаа тавиад "Євгєн даанч хойд аараг руу дєхєж хонохоос дургvйцэн заавал энд буусан юм. Чононоос айсан байж шvv" гэж дотроо бодож хэвтэв. Оройтсон саран хєєрєв. Тvvдгийн гал ч бєхлєє. Эргэн тойрны юмс сарны сэрvvн цагаан туяан дунд умбаж, тэнгэр єндєрсєн цаашлах шиг болов. Хєдєє нутгийн намрын цагаан шєнийн жавхлан нойр хулжаалаа.
-Зэмбээ гуай
-Єєв!
-Та єнєєхєє ярьж єгєєч?
-Чамд сонин байх болов уу даа
-Сонин байлгvй яахав. Тэртээ тэргvй нойр хvрэхгvй байна шvv дээ.
-Минийх ч ялгаа алга гээд хэсэг чимээгvй болсноо...
-Тавиад жилийн ємнє юм даа. Манай энэ Мухар худгийн хоолойд Чойвоогийнх гэж нэг айл байлаа. Миний мэдэхийн мал малын захтай том хар гэртэй, vргэлж ганц гэрээр байдаг тийм айл байсан юм. Чойвоо гэдэг vг дуу цєєтэй, уруу нvдтэй, янхигар хар євгєн байх. Хvний нvvр харна гэж бараг байхгvй. Айлд орж ирвэл галын зуух руу харж, тамхи татан сууж байгаад хvн юм асуувал л хэдэн vг солиод гарна. Эмгэн нь гэвэл бас л дуу цєєтэй. Yргэлх эрхи эргvvлж, ам нь ємєр ємєр хийж байна. Тэднийх чухам "дуугvй дvмбэд" гэдэг vг санаанд ором чимээ авиагvй айл байлаа. Дотор нь чанга дуугарвал гэр нь хийсчих юм шиг санагддагсан. "Ганц хvv нь хил хайчийн харуулын албанд татагдаад явснаас хойш л энэ хоёр ийм зожиг дуугvй болсон улс даа" гэж хєгщvvл ярилцана.
Хvv нь явснаас хойш олон жил єнгєрчээ... Хэл сураг ч гараагvй юм байх. Нэг хавар эмгэн нь єєд боллоо. Тэр хєгшин амьсгаа хураахынхаа ємнєхєн "Миний хvv, Дориг минь" гэж л ганц дуугарчээ. Тэгэхэд тvмэн vрчлээ болсон хиртэй хацар дээгvvр нь нулимс урсч байсан гэдэг юм.
-Ганц vртэйгээ уулзах хувьгvй амьтад байж дээ. Хєєрхий Дориг єнгєрсєн байх. Амьд явдаг бол эрхбиш хэл сураг дуулмаар юм.
-Хэцvv ч хорвоо юм даа гэж настайчууд шогшролдоно. Гэтэл тэр зун Дориг хvv нь гэв гэнэтхэн хоёр морин ачаа хєтєлсєєр хvрч ирлээ. Гэгээ таттал яралзсан том цагаан шvдтэй, єтгєн хар хємсєг нь зовхийг нь дарснаас болсон мэт жийхгар хар нvдтэй, хулмайлсан хоёр чих нь ар тийшээ наалдсан юм шиг, хар хvрэн нvvртэй хvдэр зузаан эр байлаа. Гуч гаран насны тэр эр гэртээ ирж хоёр гурав хоноод нутгийн айл ах дvvсээр бууж мордох болов. Хvvгийнхээ барааг харж чадаагvй хєєрхий эхийг нь бодоод хєгшид євгєд єєрсдєє буруутай юм шиг ємнє нь дальдчин сандарч байхад Дориг хэзээ ч ээжтэй байгаагvй юм шиг жийхгар нvдээрээ инээмсэглэн, цатгалан царайлж явдаг байлаа. Єєрийг нь амьсгалынхаа эцсийг хvртэл хvлээсэн эхийнхээ шарилыг ч эргэсэнгvй. Харин тэр хамгийн тvрvvнд хошуу ноён, захирагч нарт бараалхан алтан ембvv, урт цагаан гаанс, галзуу хар миглvv, хатдад нь хоргой торго барьж, хонон єнжин найр цэнгэл хийж, талыг олсон байна.
Тэр харуулын албыг 6 жил хаасан боловч юм vзэж, нvд тайлах гэж харийн нутагт олон жил суусан гэж ярина. Гэтэл муу юм модон улаатай гэгчээр тvvнйиг нэгэн шивнээ яриа дагаж ирсэн нь "Дориг харуулын албанаас халагдаад хил дамнасан дээрэмчидтэй нийлж, єчнєєн жил тэнэхдээ гэм зэмгvй олон хvний аминд хvрч, нvгэлт олзоор цадаж явсан хvн гэнээ" гэх бєлгєє. Юутай ч гэсэн тэр єрєвдєх сэтгэлгvй болсон хvн байлаа.

Єшєє

Монгол улсын Тєрийн шагналт зохиолч П.Пvрэвсvрэн

Єшєє

Эргэн тойрон би харанхуй. Бид хоёрын асаасан бяцхан тvvдгийн дєл vе vе цорвосхийн тэр их харанхуйг тvлхэн хєєж хааш хаашаа арваад алхам хэртэй ухарснаа дєл намжихад єнєєх харанхуй хэдхэн алхамд тулан ирэх бєлгєє. Тушиж холбосон 3 морь минь гэрэлд нэгэнтээ тодрон харагдсанаа тєдхєн харанхуйд залгигдах мэт vзэгдэхгvй болно.
Євєн Зэмбээ хааяа нэг шаваг, тэсэгний хожуу гал руугаа чулуудан мах шарж суув. Тvvний армаг тармаг сахалтай vрчлээт нvvр, галын гэрэл ихсэхэд тэнэс хийх шиг болон хvрэн туяа татсанаа, дєл буурахад дахиад л vрчлээ болгоноор нь харанхуй орогнох шиг харлан баргар сvртэй болох ажээ.
Би тvvдгийн нєгєє талд тохмоо дэвсэж хажуулдан хэвтээд євгєний vе vе хувирах царайг ажиглан "тvvдгийн дэргэд" гэдэг зураг зурахсан гэж бодож байлаа. Зэмбээ гуай бууны сvмбэний vзvvрт хатган шарж болгосон махаа мойног бvдvvн хуруугаараа чимхэн мулталж хавтгай чулуун дээр тавин тос шvvс болсон эрхий долоовроо долоогоод дахин нэгийг хатган шарж суув. Намар эртний шєнє дулаахан. Гандаж байгаа агь, таанын vнэр хурц анхилам, шєнийн намхан тэнгэрт тvм буман одод яралзаж "эр хvний жаргал эзгvй хээр" гэсэн vг сэтгэлд орж ирнэ. Хааяа нэг хээрийн шувууны бvдэгхэн дуу, морьдын тургих, шарж байгаа махны сажигнахаас єєр чимээгvй. Бид хоёр ч эзгvй хээр хэд хоногийн ярих юмаа дуусгасан улсын ёсоор дуугаралгvй, євгєн махаа шарж, би бодолдоо автан хэвтсэн юм. Говийн хужир тойром загийн шугуй, хялганат тал бутат хєндий, хадат ааргаар бид хоёр гурав хоног тэнэв. Би хэмээх нэгэн бол Уран зургийн дээд сургуулийн ангийн оюутан "Их говийн vзэсгэлэн" гэдэг байгалийн цуврал зураг зурж диплом хамгаалах санаатай энэ нутагт ирж ил цагаан сэтгэлтэй, элдэв сониуч зангvй Зэмбээ гэдэг євгєнийг дагуулан гарсан юм. Єдєрт хэд хэдэн судалбар, таталбар хийдэг байв. Євгєн миний зурахыг эхэндээ их л сонирхон хардаг байсан бол сvvлдээ нэг их тоохоо болив. Єчигдєр нэг тойрмын захад хэдэн алдуул тэмээ зогсож байгааг зурж суутал миний зурсныг байж байгаатай нь ээлжлэн харж харж,
-Хvv минь чи жижигхэн цонхоор нь нэг шагайж vзээд л товч дарахад алив юм байгаа л янзаараа єнгє зvстэйгээ хvртэл гараад ирдэг нэг авраадтай (аппарат) болооч. Тэгвэл ингэж зогсохгvйсэн дээ. Тийм авраадийг би шинжилгээнийхэнд газарчилж яваад vзсэн юм. Миний зургийг хvртэл татаж єгсєн гэж билээ.
-Миний зураг тэр аппаратны зурагнаас дутуу байна уу гэж тоглоом болгон асуусанд
Євгєн сахлаа илэн нvдээ онийлгон намайг харж байгаад
-Чи сайн л зурах юм. Гэхдээ удаан. Бас зураг чинь цаад юмтайгаа нэг их адилхан болохгvй байна шvv дээ гэж чин vнэнээсээ хэлэв. Юмыг яг л байгаагаар нь vзэж, vнэлж сурсан євгєнд би гэрэл зураг, уран зургийн ялгааг ойлгуулах гэж махран оролдсон боловч амжилт олсонгvй. Євгєн єєрийнхєєрєє зvтгэж:
-Байгаа юм байгаагаараа л дээр. Жишээ нь энэ тойрмыг vгvй болгочихвол Бор тойрмын булан гэдэг нэр бас л vгvй болно биз дээ гэсэн билээ.
Зэмбээ гуай махаа шарж дуусаад
-За хєє идээд бай. Би ч vнэрт нь цадчих шиг болов байна гэж эрхий долоовор хёроо долоогоод, тvрvvн буцалгасан хар саахуутай цайгаа ойртуулан модон тагшаа гаргалаа. Би шарсан мах амтархан зажилж, халуун хар цай балгаж суутал аа-а-а уу-у-у гэсэн нэгэн уянгалсан зэвvvн дуу сонсогдов.

Завгvй єдрvvд

1,2,3 саруудад бага сургууль явж монголынхоо талаар ярьж, шагай тоглохыг заах гээд л улаан, цэнхэр 2 дээлээ ээлжилж ємсєєд л гарч єгч байна дєє. 2 дээл маань наддаа их зохиноо. Аминдаа яриагаа эхнээс нь сонирхолтой болгох гээд єєрийгєє танилцуулахдаа Асашёрюv, Хакvхо 2-ын хамаатан гээд туучихна. Цугларсан хvvхдvvд бvгд WOW гээд л...

Бас нэг сонин гэвэл эндхийнхээ найрамдлын нийгэмлэгийн эмээ євєє нарт монгол хэл зааж байгаа. Уг нь ч тvрvv жилийн 12 сараас эхэлсэн л дээ. Сард 2 удаа, хагас сайн єдєр заана. Идэвхитэй ирдэг 4 хvн л бий. Уг нь олон хvн ирээсэй гэж бодох боловч монгол хэл хэцvv болохоор тоож ирэх янзгvй шvv.
Энэхvv хичээлийг зааснаараа єєрийгєє жаахан ч гэсэн буян vйлдэж буй гэж бодоод байгаа. Учир нь гэвэл уг сургалт маань тєлбєртэй юм л даа. Тэрхvv тєлбєрийг монгол дахь єрх толгойлсон эмэгтэйн нэг хvvхдийг их дээд сургуульд сурахад нь сургалтын тєлбєр болгон хандивлаж байгаа. Энэ найрамдлын нийгэмлэг 2 жилийн ємнєєс эхлэн энэ vйл ажиллагааг явуулж эхэлсэн юм. Энэ жилийн 9 сараас хvvхдийнхээ тоог нэмж 2 болгоно.
Сурагчдын маань хамгийн залуу нь 60 дєхєж яваа 3 хvн, хамгийн ахмад нь 85-тaй нэг євєє. Ёстой хєєрхєн євєє. Бямбаа нь дурлачихсан. ккк. Тэгж байгаад оймс нэхэж єгнєє. Их ануухан, сурах хvсэл тэмvvллээр дvvрэн, монголын ирээдvйд их санаа зовно, Бямбаа чи монголд ямар нэгэн шинэ санаа болчихоор зvйлийг японд байх хугацаандаа олж мэдээд харих нь чухал шvv гэж захидаг юм. Сибирьт олзлогдоод хийж байсан хvнд хvчир ажлынхаа тухай ярина, бас болоогуй орос хvvхнvvдийн сайхныг гайхчихнаа.
Нээрээ монгол хэл заана гэдэг чинь vнэн хэцvv юм билээ. Дээрээс нь л, є, у vсэг хэлж чаддаггvй улсуудад заана гэдэг ч би єєрєє хэл амаа сугалахаа шахна... Гэхдээ л их хєгжилтэй, би ч єєрєє бага сага юм сурч авна. Бас охиноо дагуулж явнаа, охиныхоо монгол хэлийг сайржуулахгvй бол ч...

Санасан гэж

Манайхыг гээд зорьж ирж байхад нь Баабар-аар блогоо сахиулчихаад байгаад байсандаа хvлцэл єчие. Болоод єнгєрсєн бvх баяруудын мэндийг хvргье. Ямар ч байсан 3 баяр болоод дуусаад, хvмvvсийн баярын паянг блогоос нь уншаад авсан хvн чинь одоо єєрийнхєє паянгаас жаахан хуваалцъя. Паян ч юу байхав дээ, сонин сайхнаас...
Oйрд ч тун завгvй байна шvv. Гэхдээ завгvй гэснээс гэрийн маань pc эвдэрчихээд засуулах гэсэн 600 мянгаад цаас болох гээд, шинээр авах уу, засуулах уу гээд л толгойгоо гашилгаж гашилгаж шинээр авсан. Тэгээд л сиймхий ч гэсэн блогоо гээд ороод ирж байна. Та хэдийгээ санасан гэж жигтэйхэн байнаа. Намайг бас тоож санасан улсуудад туйлаас их талархаад, бvр сэтгэл хєєрєєд баярын нулимс унагах гээд байсан шvv, нээрээ шvv. ККК…За эхнээс нь аваад тоочоод байя. Сонирхолгvй байж магад шvv.
Цагаан сараар хажуугийнхаа Шиманэ муж явсан. Тэнд дуу цєєтэй Н ах, сайхан сэтгэлтэй, уриалгахан Г эгчийндээ гахай жилийг vдэж, хулгана жилээ угтаж, бууз идэж 100 татсан шиг... Г эгч vнэхээрийн гэрийн ажилд сайн юм билээ шvv. Дvv нь бас гэрийн ажилд сайжрахыг бодноо. Гэхдээ завтай болохоороо ККК. Бас гоё хоол хийж сурнаа. Таны єнєє хийгээд байсан хоолыг (ぐらたん) 　ажлынхаа австрали хvvхнээр заалгах гэж байгаа. Би єєрєє тvvнд бууз хийхийг зааж єгнє. Тэнд Ж гээд эмч залуутай танилцсан. Бид хэд 2 єдєр шєнєжингєє буу халж суусан. Нэг мэдсэн яриа маань бєєс хуурс, хамуу болсон байсан. Хэ хэ
Танилын маань хvрээ ихсээд л. Би ч энэ жил их олон хvнтэй танилцсан юм байна. Блогоор эчнээ танилууд бас бий. Тэгж байгаад уулзалданаа.
Би гэж єєдгvй юм Н ахынхаас явахдаа халуурч энэ тэр. Санаа зовсон гэж.
1 сараас хойш лагшин жаахан муу байсан юм. Хэр баргийн ханиад хvрээд байдаггvй хvн чинь ханиад хvрч халуураад л, уруул хамар хавиар тvvхий маркийн зvйл ээлжилж гараад л, тэгсэн бvр зvvн хєл явж чадахгvй доголоод л, толгой, хацар таллаж євдєєд л 9 жор нь бvрдлээ ш дээ. Миний єєртєє тавьсан онош бол ядаргаа. Би жаахан ядрахаараа хацар, гар энэ тэр татаад байдаг юм. Бас уруул дээр хомхой долоодгоороо гэрийнхэндээ, найзууддаа алдартай байсан. Тэгсэн японд бас алдарших янз ордог байна ш дээ. Хvн хvний ядаргаа илрэх шинж нь єєр єєр байдаг, чинийх уруул дээрээ юм гарч илэрдэг юм байна гэж эмч хэлсэн. Би vнэн байх гэж бодоод байгаа юм. Юм идээд ам хамраа уг нь зvлгээд л байдаг байхгуй юу.
За тэгээд ядаргаанаасаа болоод нэхмэлээ тvр зогссон, ном уншихаа тvр азнасан гэж худлаа ярихгvй юу.
Yргэлжлэлийг дараагийн бичлэгт...