Миний нутгийн чулуу (тєгсгєл)

Хєгжилтэй орон л гэнэ хєдєєгийн цэвэр агаар байхгvй л юм байна, соёлтой газар л гэнэ солонгын долоон єнгє байхгvй л юм байна. Тэр энийг харлаа, тэнгэр лvv нь ч харлаа, тэгээд нутгаа ч саналаа, тэвчээргvй амьтнаа би. Ирэнгvvтээ буцмаар, эхний єдрєє л явмаар дасаж ердєє єгєхгvй нь, даанч эх орон минь хол байгаа. Гэхдээ надад чулуу байгаа, гэр улсаа орлож байгаа. Гартаа би чулуугаа атгаад гандан буурахгvй дээ vзнээ гээд гал халуун зоригоон цэл залуу настайгаа, гадаад энэ улсад гайхах юмгvй хутгаж орхилоо.. Алдартай том сургууль байна, асгарсан будаа шиг оютнууд байна, Америкаас арай л єєр юмаа, Азиуд болохоор над шиг л юм. Гэхдээ л бид тэс ондоо гэр улс нь ч бvр ондоо, миний сурах улсынхаа тєлєє, тэдний сурах хувийнхаа тєлєє. Энд бид сурч єрсєлдєнє, эрдэм номын тєлєє мэрийж єрсєлдєнє, ирээдvйд тэгээд улсынхаа тєлєє илvv дутуугvй бас л єрсєлдєнє. Найман зууны тэртээ Монгол баатрууд Наран улсыг авахаар байлдаж байсан тvvхтэй, дайчин хаадын цэргvvд яг эзэлдэгийн даваан дээр далайн давалгаа гарч сvйтгэж орхисон тvvхтэй. Цаг vе хувирч цадиг тvvх улирчээ, єнє эртний зvйл мєнх болон vлджээ. Хубилай хааны цэргvvд ирж байсан замаар хуй салхин мэт би ганцаар ирлээ. Ирэхдээ эзлэхээр бус илд бамбай нум саадагтай ч бус, дайтвал дайтъя дарийн утаа бус, номын дуугаар гэж бардам зангаар шивнээд, байр сууцандаа орж, баахан номоо дэлгэлээ. Сургууль эхлэх єдєр сурсан зангаараа бослоо, сул тавьсан номоо хамж байгаад цvнхэллээ, суутан болохоо амалсан чулуугаа ч бас авлаа. Сурсан юмгvй надаас л азтай чулуу шvv, суман хєлгєнд суугаад гадаад их улсыг ганц очоод vздэг гээд Мєнхєє минь хэлснийг мєдхєн би саналаа. Чулуу минь наддаа хань болно шvv, чулуу шиг хатуу сэтгэлээр сурахад минь тусална шvv. Олон зvйлийг бодож, орхиод гарсан нутгаа санаашрахгvй байхад дэмжиж, ойчих газар татаж, унах газар тvшиж, босоход дэм, бодоход эм болно шvv. Нутгаасаа авсан чулуугаа нууж байгаад сургуулийн босгонд тавилаа, нуусны учир гэвэл гадныхан гайхна биз, галзуу хvнvv гээд эндvvрэх биз. Єглєє бvр энэ босгоор єєдрєг сэтгэлээр алхана даа. Орой бvрийд гарахдаа чулуундаа залбирч, маргааш єглєє хоёулаа маш эрт уулзана, маргаантай асуудалд минь дэм єгєєрэй, маргашгvй vнэн хариултийг хэлж єгєєрэй гэнэ. Сурах надад амар байлаа, сургаалийг нь нутагтаа заалгасан болохоор. Мэрийх ч надад хялбар байлаа, мэргэн багшаараа хэлvvлсэн болохоор. Дээр нь нутагтаа vзсэнийг дэгсдvvлэлгvй давтаж байлаа, хэцvv бэрх таарах бvрт хэнээс ч биш багшийнхаа хэлснийг санаж байлаа. Монголдоо сайн сурсаны ач, мохож vзээгvйн шим, эрдэмд ёроолгvй гээд ээж минь зэмлэж байсны ч гавъяa. Залхуу мугуйд хvvгээ заавал сурахыг даалгаж зав л гарвал ном vзvvлж, сав л хийвэл єєрєє сургаж, хатан буурал ээж минь хааны зэрэгт л хайрладагсан. Ээжийгээ, эрэлхэг хєвгvvдийн тvvхээ, хаадын улбаа, халтар чулууныхаа шивнээ, бvгдийг би санана, бvрэн улсдаа ч бас бvтэн зvйл хийнэ. Хэдэн жил би хэний ч дор ороогvй, хэрхэхийг цаг хугацаа л хэлж байсаан надад. Єндєр босготой энэ л сургуулийн єлмийнєєс нь нутгийн минь чулуу єргєж байсаан. Босго давахдаа би бvдрээгvй, бодолдоо хvрэх гэж зvтгэсэн. Сургуулийн довжоог багагvй элээж, сурсан зvйлээ ч зузаалж амжсан. Жил хугацаа гэдэг жирийн биш юм, эрдэм ном гэдэг эгэлгvй баян юм. Олон орны залуусыг оройлж л явлаа би, мандсан соёлтой vрсийг магнайлж л явлаа би. Хэн нь ч миний урьд хэчнээн мэрийгээд гарч чадсангvй, хэлэх vг нь цєєдєєд гайхаж л байгаа тэд. Газар дэлхийд сайн улс гарцаа байхгvй олон бий. Гэхдээ л манлайлсан оюутан нь ангидаа би л байлаа, гэнэхэн тэгээд магтахад Монгол хvн генитэй л юм билээ. Баярласан vедээ чулуундаа шивнэж, бахдам сэтгэлийг олж авна, гуньсан vедээ тvvндээ л хэлж гутралгvи босох ухааныг авна. Дандаа л би чулуугаа бодно, дайчин Монгол чулуу гэж хэлнэ. Газар шорооны минь хэлтэрхий гарцаа байхгvй энэ мєн. Гандан бууршгvй миний сэтгэл гал бутарсан Монгол мєн. Эзэн дээдэс минь нэгэн цагт аралын Японыг буулгаж амжаагvй, эрдмийн хvчээр би энд ихийг бодон санаж сууна. Ямар ч байсан чулуу бид хоёр ядрахыг мэдэлгvй сурч байна. Чулуу минь нутгийг орлож чухамдаа надад хань болж байна. Энэ улсыг эзлэх нь яамай эндхийн залуустай эн зэрэгцэж, эрдмийн далайгаас хутган авч, эх орноо хєгжvvлэхэд нэмэр болно. Япон залуус нойргvй сууж, ядрахыг мартаж номоо vзэхийг яваандаа би ойлгож мэдэж, ядаж цєхєхгvй тийм болсон. Ширхэг будааг мєр дагуулж шижир алт шиг хайрлан гамнаж, эгэл шулуухан шугаман дээр эгнээ алдуулалгуй байрлуулж, нягт нямбай няхуур ажилсаг тийм агуу улсаас авах юм зєндєє, ажиглах юм бишгvй. Будаагаа ингэж тариалдаг улс буурь сууж хєгжєєд техник оролджээ, технологийг ч сонирхжээ. Нарийн тєвєгтэй учир зангилааг нааш цааш болгох нь будаанаас vvдэлтэй будаа шиг будаа болгодог нь бурхан минь тийм л учиртай. Техникийн нарийн зангилааг тэнхээгээр бус ухаанаар, удаанаар бус хурданаар будаа яаж тарьдаг шигээ будаа болгодог нь ийм тvvхтэй. Бага багаар би сурч байна, баримжаа аван судалж л байна. Хэзээ нэг єдєр эх орон минь энэ л тvвшинд хэнээр ч заалгалгvй хvрэх л учиртай. Сурсандаа би сурсан, суунаг утаа байтугай сургуулийнхаа тэргvvний оютан гээд сурагч оюутан багш нарын ємнє магтуулж гайхуулж сурсан. Гэлээ гээд энэ гавъяa биш гэр улс минь тийм байхад жишимгvй ингээд сууж болох уу, жирийн улс шиг инээгээд байж чадахуу. Чулуугаа би авчирсандаа, чухал vнэнийг олсондоо, аажимдаа би баярлаж эхлэв, асуулт байхгvй чармайж эхлэв. Сургуулийн босгонд чулуу минь байгаа, сургуулийн хананд нэр минь байгаа. Нутгаасаа гарсан чулуу хэдэн жилдээ ирдэггvй, нутгаасаа холдсон хvн хэний ч газар тогтдоггvи. Чулуугаан би авна, чухам сургуулиан тєгсєхдєє, харь газар орхихгvй ээ, халтар чулуу минь гомдоно. Тэр vед тэнгэрийн хvvд юу ч саад болохгvй, тэнэмэл бодол ч хєндєлсєхгvи. Нутгаа л би зорино, нуусан чулуугаа ч авна. Чулуу хvн хоёр чухам нэг л улсынх. Улсынхаа нэрийг мандуулахад ухаан л хэрэгтэй, улам их хєгжvvлэхэд мэдлэг л хэрэгтэй. Мэрийсэн эзэнтэй элэгдсэн чулуу минь мэдлэг дvvрээд тєгсєхийн минь цагт сургуулийн довжоог чи минь єргєхгvй, суудлаан сэлгээд нутгаа зориноо. Харийн нутагт олны дунд харин би ганцаардсан. Харийн шороонд чулуудын дунд халтар чулуу минь ч ганцаардсан. Гэхдээ бид нэгнээ тvшиж гэр улсаа орлож байсан. Сургууль руугаа ирэх бvр минь чулууруугаа очиход л байсан. Чулуу руугаа ирэх бvр минь сурах ёстойг зэмлэж байсан. Yнэндээ надад vеийн залуус нь vг зvггvй єрсєлдєгч байсан, vнэнч чулуу минь л ганцаараа vvрдийн сайн хань байсан. Цаг хугацаа явж байгаа, цадиг тvvх ч эргэж байгаа. Улс Монгол минь хєгжиж байгаа, униар зэрэглээ нь даллаж байгаа. Удахгvй би нутагтаа удаан санасан сэтгэлээр очино, ухаан шивнэсэн чулуу минь ч Улаанбаатартаа морилон очино. Чулуу яагаад байдгийг чухалчлан би ойлгосон. Нутгийн хvvдээ ухаан хэлхэж, нулимсыг нь хатаах гэж байдаг юм. Ухаант дээдэс минь яагаад уулзахаараа заавал чулуун хєєрєг зєрvvлж удам судраа асууж, ураг тvvхээ ярьдагийг удаан бодож би олсон, ухаан хэлхэж учрыг нь тайлсан. Чулуунд газар шорооны амь байдаг юм, чухам газар шороогоо л ухаантнууд тэгж дээдэлдэг юм, уулзах тоолондоо л тvvх соёлоо, удаан гэгчийн ярилцдаг юм. Газар шорооныхоо тєлєє гандашгvй vрс нь тэмцдэг юм, гарцаа байхгvй хойч vедээ бvтнээр нь єгєхєєр тэгдэг юм. Алга дарам газрын тєлєє алалцах дайсантай байлдаж байсан юм, амар тайван нутгийнхаа тєлєє алтан ураг ч манлайлж байсан юм. Зvрхэнд минь байгаа нєгєє л чулуу зvvдэлгvй тэнгэр шиг ойрхон байгаа, зvс нь гандуу халтар чулуу минь зvйл бvрийг шивнэж байгаа. Гадны хvмvvс ч чулуун зvрхтэй, гариг ертєнцєд амьдарч л байгаа. Тэдний чулуу минийхээс ондоо, тэр бvv хэл эсрэг юм. Чулуун зvрхтэй тэдгээр улсад чухал юм vгvй байдаг юм. Хvйтэн хєндий чулуун зvрх нь хvсэл сэтгэлийг нь хааж байдаг юм. Бусдыг тэд сайнаар боддогvй, бурангуй улс гэж гоочилж байдаг юм. Yргэлж хєгжингvй улс байсан шиг vvрдийн нутгийг минь шоолж байдаг юм. Ийм чулуу нь насан турш нь ихэрхvv занг нь тодорхойлж байдаг юм. Yхэхэд нь л ганц гэмшилд хvргэж vvргээ биелvvлсэн чулуу л vлддэг юм. Нутгийн минь чулуу тvvнээс єєр, нууцгvй хэлэхэд амьтай байдаг юм. Амьтай чулуу сэтгэлийг асар хурдан шинэчилж байдаг юм. Япон хvмvvс будаагаа хайрладаг шиг ямартаа ч бид чулуугаа хайрладаг юм. Чулуун тоглоом хаа сайгvй чухал тvvхийг хэлж л байдаг юм. Чулуугаар тоглож єссєн vрс чулууныхаа тєлєє дайтдаг юм, чулуу шигээ зvрхээ чангалсан баатрууд чулуугаа дэрлэж мєнхєд нойрсдог юм, мєрєєдєл нь тэгээд залууст vлддэг, мєдхєн тэгээд биелvvлдэг ч юм. Хvннv Сvннv хамаг Монгол хvсэл сэтгэл нь газар шороо минь байсийм, хvн чулууны балар цагт ч хvvхэд залуус нь чулуугаар зэвсэглэсийм. Сvлдэт баганы дэргэдэх ширхэг энэ чулуунаас Сvхбаатарын талбай хvртэл эх орон минь бий гэж яруу найраг ч бий ялгуусан тvмэн минь ч тэгж боддогийм. Эх орныхоо ширхэг чулууг эзэн нь болсон би хайрлаж явдагийм. Амьтны vрс амиа алдахад ч алтан хайрцганд нь амь даасан чулууг нь хийдэг юм. Есєн эрдэнийн тэр л чулуу нь ерєєл тавьсан нутагт нь эргэж тєрvvлдэг юм. Ертєнцийн тvvхэнд чулуу шиг улс ердєє тэгээд ганц л байдагийм. Бага газрын чулуу, Их газрын чулуу баян тvvхийг энгийн хvvрнэж баялаг ихтэй хєрсєн доор нь багцаагvй их эрдэнэс байдагийм. Гадныхан биднийг алтан дээр суусан гуйлгачин гэж гарцаа байхгvй гvтгэж хэлсэн юм. Андуураагvй бол харин арын vг нь арай дэндvv басамжилсан юм. Гуйлгачин байж болно, ядуу байж болно. Гуйлгачин баяжсан тvvх зєндєє л байдаг, ядуу хvн хєлжсєн тvvх ядах юмгvй олон байдагийм. Бусдын алт багасах vед буулгаж бид гаргах юм, гадны эрдэнэсийг давахын тулд гарцаагvй одоо л зvтгэж байгаа юм. Тэр цагийг хvлээхийн тулд тэнгэрийн хvvхдvvд чармайж байгаа юм. Маргааш бусдадаа єгч чадахын тулд магад єнєєдєр би сурч байгаа юм. Маргаан байхгvй ялахын тулд магадлан би хичээж байгаа юм. Чулуунаас vvдээд би ихийг боддог, чухал vнэнийг ч нээх шиг болдог. Сургуулиа тєгсєєд нутгаа зориноо, суутан болохоор амалсан чулуугаа ч авна. Чулуу хvн хоёр нэг нутгийнх юм. Чухамдаа бид Монголынх юм. Сургуулийн довжоог єргєсєн чулуу минь сурж дуусахыг минь хvлээж байгаа. Нутгийн чулуугаа харьд авчираад нуугдаж тавихдаа би айж байсийм, одоо буцаад авахдаа харин олон зvйлээс огт эмээхгvй байнам. Эзэн нь юмаа мэддэг, эрэг нь усаа хашдаг, манай газар шорооны хэлтэрхий магад эх орны минь vндэс чулуугаа авъя, чухамдаа хэнээс ч асуухав дээ. Асуулгvйгээр л тавьсан юм, асуулгvйгээр л авна. Хvн чулуу хоёр ихийг сурлаа, хvсэл сэтгэлдээ ч дєхєж ирлээ. Харийн нутагт би гэрээ санаагvй халтар чулуу минь байсийм, олны дунд би гэрэвшээгvй ээ, омог тєгєлдєр тvvхээ дандаа санасийм. Чулуундаа би шивнэсийм чухамдаа суутан болноо гэж, чулуу минь хариу хэлээгvй ч чухал vнэнийг ойлгосон юм. Чулуунаас vvдээд би ихийг бодсон чухам ганц эх орноо л хайрласан. Нутгийн минь чулуу харь нутгийн шуургыг даван туулж, нулимсыг минь бас хатааж байсаан. Чулуунаас vvдээд би єєрийгєє нээсэн юм, чулуу шигээ хатуу байхыг ойлгосон юм. Зoвлoн ирэхийн цагт чулуу шиг бай, зорьсондоо хvрэхийн тулд нутаг шигээ бай. Чулуу нутаг хоёр Монголынх юм, чухамдаа би ч бас Монголынх. 3 жилийн ємнє би нэгэн чулуу олсон юм. 3 жилийн дараа чулуу минь намайг нээсэн юм. Олсондоо хvртээж, нээсэндээ баясаж чулуу хvн хоёр нэг болсийм. Олон жил би харьд байлаа, онцолж хэлэхэд нутгаасаан хол байлаа. Гэхдээ нутгийн чулуу намайг тvшиж , нулимас гарсан хацрыг минь арчиж байсийм. Чулуунаас би єєрийгєє нээсийм, чухамдаа тэгээд эх орноо л хайрласийм. Эзэн Чингисийн нутгийн чулуу, эх орны минь ширхэг чулуу, эндэлгvй миний нээсэн чулуу, эр хvн миний сэтгэлийн чулуу. Чулуу шиг хатан ч уяхан сэтгэлтэй чухам би эх орноо хайрласан тэнгэрийн хєвгvvн. 3 жилийн ємнє би нэгэн чулуу олсийм. 3 жилийн дараа чулуу намайг нээсэн юм. Чулуу бид хоёр нэг нутгийнх, чухамдаа бид Монголынх. Єнєєдєр би чулуугаа авна. Єєр юм бодохгvй чулуугаа л авна. Чулуундаа шивнэсэн олон бодлууд чулуу шигээ байхыг байнгад хэлсийм, ухаантай байхыг чулуу минь захиж, удам тvvхээ мартахгvйг даалгасан юм. Єнєєдєр гэрээс минь утсаар ярьсан, єчигдєр Мєнхєє маань хvvтэй болжээ. Хvvдээ тэр сайн аав, хvслийг нь биелvvлдэг халамжтай эцэг, ханьдаа тэр сайн тvшиг, хар санаагvй цагаахан найз минь. Yеийн vед Монгол дуусахгvй, vрсийн дуугаар ч хэзээ ч тасрахгvй, тvмний нэг ингэж л тєрдєг, тvvхийн тавцанд тэгээд л гардагийм. Хvvдээн тэр нэр єгчээ, хvчтэйг нь бодож Чулуун гэжээ, хvсэлдээ хvрэх сайн хvv гээд хvvгээн тэр Чулуун гэжээ. Би ч гэсэн чулуутай, биелэшгvй ихийг туулахад чулуу минь тусалсан, хал vзээд би халуун чулуугаан бишгvй л долоосоон. Yнэндээ чулуу минь надад итгэл єгч, vvрдийн сайн хань байсан, гандсан бодлыг тэр л сэргээж мандсан сvрийг тэр л тєрvvлсээн. Эх орон минь хєгжихєд эгэл хєвгvvд хэрэгтэй, эгэл хєвгvvдэд нь эрдэмт охид нь тусална, хэн алинд нь нутгийн чулуу нь хэзээ ч мартахааргvйг шивнэж таарна. Эх орон минь надгvйгээр оршин байхад, эх оронгvй бол би хэн ч биш, эх орны минь эгэлгvй тvvх энэ л халтар чулуунаас минь эхэлдэгийм. Чулууны тухай би ихийг боддогийм, чухал бvхнийг ч тэр хэлэх шиг болдогийм. Энэ бие минь ч нэгэн цагт энгvй уудам нутагтаа л шингэдэгийм, эрдмийн орой номын гvнд ч эх орноо ойлгох сэтгэл л байдагийм. Би vхлээ ч чулуу минь vлдэнэ, бие маань дууслаа ч чулуугаа л дэрлэнэ, чулуу хvн хоёр vvрд мєнх чухамдаа ингэж нэг л байдагийм. Чулууд надаас ємнє ч цуутай баатрыг зэмлэж байсан, эх орон надаас ємнє эрэлхэг хєвгvvдийг тєрvvлж байсан. Нэгэн чулууг олсоноор нээрээ би ихийг нээсэн, эх орноо хайрлах сэтгэлийг энэ л халтар чулуу л хэлсэн. Тэмцэж олсон их гvрнийг мандаж хєгжихєд зvтгэл хэрэгтэй, тэнгэрийн хvvхдvvд ихийг ойлгоход онын тvvхийг санах хэрэгтэй. Тvvхэн домогт эрэлхэг баатрууд тvvртэлгvй хэлэхэд чулууд юм шуу. Ухаан сэлгэж итгэж биширвэл улам ихийг ч хэлэх юм шvv. Монголын чулууд vнэндээ молор эрдэнэ юм, Монголын хvvхдvvд ч vнэндээ судар ном юм, судар номын улбаад суутан болдог юм, молор эрдэнийн орон мєхєшгvй хєгждєг юм. Бие дууслаа ч чулууд vлдэнэ, биднийг залгаад Чулуун хvv ч єснє. Харьд би мєнхєд байхгvй, харьж буцах єдєр ирж л таараа, халуун дулаан эх нутагтаа хаврын шувууд шиг нисээд л очино. Чулуу хvн хоёр чухамдаа нэг л нутгийнх. Гандан бууршгvй мандах Монголынх, яндаж баршгvй ялгуун Монголынх.