Зул сарын баярын мэнд

Манайхаар зочилсон бүх уншигч, блог андууддаа зул сарын баярын мэнд хүргээд амтат бялуугаар дайлъя.

Сүнс, чөтгөр, шулам байдаг болов уу?

Урд шөнө уншсан ном. Гарчигнаас нь харахад хүмүүст "оршдог, эс оршдог" гэсэн эргэлзээ төрүүлэхүйц. Би хувьдаа эдгээрийг байдаг гэдэгт итгээд байдаг юм. Байдаггүй байсан бол хүмүүс юу гэж ийм юм зохиогоод л явах вэ дээ тийм үү. Бас 10 жилд урлагийн үзлэгээр бүжгийн багш ирж бүжиг заадаг байлаа. Бүжиг давтахаасаа илүүтэйгээр аймшгийн юм яриулаад суучихдаг байснаа санадаг юм. Тэр үед 4 байна уу даа 5 дугаар анги л байсан... Нэг эрэгтэй багш хөдөөнөөс хотод ирсэн гэх, хөдөө хээр ээж аав, хамаатан саданд нь тохиолдсон элдэв сонин зүйлүүдээс ярьж өгдөг байж билээ. Санаанд үлдсэн юм байдаггүй ээ, санаж байвал энд бичмээр л байна. Бас сүнс дуудна гэж нэг том юм байлаа ш дээ. Ангийнхаа цонхны хөшгийг хааж байгаад л, хайч, өөр юу юу ч билээ дээ бэлдээд, дүрдээ итгэлтээ баахан бацаанууд сүнс дуудаад л...

Дэрстийн хөндий дэх саарал байшин (номын хэсгээс)
Олон жилийн өмнө бригадын тоо бүртгэгч согтуу будилж яваад нэг удаа тэр байшинд ороод гарсан гэдэг. Удалгүй морьноос чирэгдэж үхсэн тэр хүн амьд сэрүүн үедээ доорхи зүйлийг хүүрнэсэн аж. Гурван ч айлаар орж, шимийн архи халаалган ууж, нэлээн дөрөө чангтай мордсон тул орох замаасаа гажиж Дэрстийн хөндий рүү орчихжээ. Морь нь дэрсэнд бүдрээд байхаар нь согтуу ч гэсэн сохор ухаанаар нэг муу таамагласан болотой. Мориноосоо мууж газрын баримжаа хартал ойрхон нэг саарал байшин хөндөлдөн дүнсийж байхыг хараад хачин их гайхжээ. Насаараа энэ нутгийн дов толгодыг хэрж өссөн хүн хэзээдээ ийм байшин энд босчихдог байнаа гэж гайхсан нь зүйн хэрэг. Харин айж эмээх зүйл сэтгэлд нв орсонгүй. Ууж идсэн 2 шил архиныхаа хүчээр харин ч орж үзье гэсэн шүү юм толгойд нь буужээ. Гадаа нь очоод буувал морио уячих шон байсангүй. Нохой энэ тэр ч алга, ер нь эзэнгүй байшин шиг л санагджээ. Бууж морио тушчихаад хаалгыг нь түлхвэл онгорхой байлаа. Ортол өөдөөс нь галын пүнхийсэн дулаан илч, тогоон дээр буцлах усны чимээ дуулдажь асаж буй галын өмнө нэг хүн тонголзон юм хийж байх харагджээ.
Халамцуу тоо бүртгэгч "За сайн байцгаана уу?" гэж мэндэлвэл зуухны өмнө тонголзон байсан хүн айсан хоолойгоор хашгираад ум хумгүй цаад талынхаа өрөө рүү ухасхийжээ. Цаад өрөөнөөс нь бөгтийсөн хар чавганц майжигнан гарч иржээ. Хүн аймаар хоолойгоор тоо бүртгэгчийг дуугарах ч завдал өгөлгүй, муухай орилсноо урдаас нь дайраад ирсэн байна.
Нэг л мэдэхэд хаалгаар түлхэгдэн гарч тушаатай мориныхоо дэргэд зогсож байсан аж. Байшингийн хаалгыг дотроос нь түгжих чимээ гарчээ. Гайхсан, уур нь хүрсэн тоо бүртгэгч эргээд өнөө хаалгыг хамаг хүчээрээ мөргөвөл дотогшоо цөс үсрэн онгойж эрчиндээ газар мөргөн унах шиг болсон ч байшин дотор биш тушаатай мориныхоо өмнө ойчсон байлаа. Тэрээр бушуухан мордож ойролцоо бай ёстой нутгийн айл руу давхижээ. Хэдэн минуны дараа нутгийн залуустай буцан ирж, өнөө саарал байшингаа Дэрстийн хөндийг хэмжиж хайгаад ч олсонгүй. Хавар нь тоо бүртгэгч мориноосоо унаж амь насаа алдсан аж. Үүнээс ч өмнө хаа нэг хүмүүс үл мэдэгдэх саарал байшинг холоос харсан тухай, гадаа нь хүн мод хагалж байсныг дурангаар харсан зэрэг мэр сэр явсан яриа байдаг байв.
Тэр ч бүү хэл зудны жил комиссын гишүүд Дэрстийн хөндийн машинтайгаа суучихаад цас ухаж явтал ойролцоохон нэг саарал байшин харагджээ. Баярласан хүмүүс очиж цай уухаар алхсан боловч тэднийг ойртох тусам байшин алсалсаар сүүлдээ шуурган дунд орж алга болсон байна. Нэг үе овилгогүй залуус нэг нэгээрээ тохуурхан саарал байшинд орж хоноод гэж ярьж цаашлуулдаг байсан бол тоо бүртгэгч чад хийснээс хойш тэр талаар дуугарахаа ч байжээ.
Луу жилийн цаг хатуурсан хаврын нэг орой нэгэн 10 дугаар ангийн хүү дотуур байрнаасаа оргон гэр өөдөө ирж явжээ. Шөнө болмогц чоно таарвал яана гэсэн бодол түүнийг ухаангүй айлгаж байв. Алхсаар яваад Дэрстийг хөндийн зах руу ортол цагаан гэгээ тасарч гэнэ. Сандарсан хүү бут болгоныг чоно хэмээн айж явтал нэлээд зайтай гэрэл гялалзах нь харагдсан байна. Уг гэрлийг зүглэн явсаар байтал өнөөх домог болсон саарал байшинд тулаад иржээ. Хүү нутгийнхаа хүмүүсийн ярианаас уг хий үзэгдлийн тухай урьд өмнө нь сонсож байсан тул зүрх нь зогсчих дөхөв Гэвч эзгүй хээр чононоос айх айдас нь дийлсэн тул байшингаас жаахан зайдуу бутны нөмөрт суугаад авчээ. Сууж байгаад нэг хэсэг зүүрмэглээд сэртэл өнөө байшингийн хаалга яг өмнө нь тулж ирээд дотогшоо онгойчихсон байж гэнэ. Цаанаас нь хүн инээх дуу гарсныы "Чи яагаад орохгүй наанаа суугаад байгаа юм бэ?" гэсэн дуу гарчээ. Энэ дууг сонсмогцоо л хүү өөрөө ч мэдэлгүй огнорхой хаалгаар алхаад орчихсон байна. Байшинд дулаахан, асаж буй пийшингийн хажууд нэг эмгэнь түүний дэргэд хүүг 5 дугаар ангид байхад нь мориноос чиргүүлж үхсэн тоо бүртгэгч суугаад өвөр дээр нэг хүүхэн эрхэлж байх юм гэнэ. Эмгэн хүүд цай хийж өгөөд "манайх дөнгөж сая л энд нүүж ирээд хоолоо дуусчихлаа" гэсэн гэдэг. Хүү өглөө Дэрстийн хөндийд ухаан ороод гэртээ гүйн харьж энэ бүх болсон явдлыг ярьжээ. Эцэг эх нь түүнийг нийслэл хот руу шилжүүлэ, лам хараас асуувал "газрын сахиустай нөхцсөн бугийн гэрт орсон байна. 2 жлийн дотор сүнсийг нь дуудаж чадахгүй бол үхнэ" гэж хэлсэн гэдэг. 2 жилийн дараа хүүг нас барсны дараахан саарал байшинг холоос дурангаар харсан нутгийн эр байшингийн гадна 4 хүн зогсож байхыг харсан агаад тэдний дунд өнөөх талийгаач хүү, тоо бүртгэгч нар байхыг харсан гэдэг.
Өөрөөр хэлбэл энэ байшинд орсон хүн хэсэг хугацааны дараа нас барж өөрөө сүнс болон энэ байшиндаа хорогддог ажээ. Эдгээр 4 хүн бүгд зүв зүгээр явж байгаад энэ байшинд орсноос болж чөтгөрийн хорлолд өртөж талийсан нөхдүүд байжээ. Иймээс энэ байшингаар зочилж амь насаа алдаж нөгөө этгээдүүдтэй нэг ам бүл болох зоригтон одоогоор гарахгүй л байна.
Говь-Алтай аймгийн Бигэр сумын төвөөс зүүн тийш 60 км зайд байдагДэрстийн хөндийн өнөөх үл ойлгогдох саарал өнгөтэй байшин өнөө хүртэл оршсоор л байдаг ажээ.

PS: Арайхийж дууслаа хэхэ. Бичиж байсан өөрөө нэг мэдсэн нээх сонин болцон сууж байна.
Яагаав бас өнөө Говийн зэрэглээ гэдэг кинонд тоглосон жүжигчид бараг бүгд шахуу нас барсан гэдэг яриа. Тэр нь тэдгээрийг замд явж байтал гэр тааралдахаар нь орсон, тэгсэн тогоонд буцалж буй цайнаасаа хийж өгсөн, тэр цэл хүйтэн байсан, бүгд гайхаад харин нэг хүн л тэр цайнаас уугаагүй, тэр нь одоо амьд гээд л яриад байдаг даа. Тэрэнтэй нээх адилхан санагдчлаа. Айгаад байнааааааааааааааааа

Зулзагынхаа ойрын үеийн уран бүтээлээс

Шүд шүд шүд

Эрүүл байхад шүд их үүрэгтэй гэдгийг хэн бүхэн л мэднэ. Гэхдээ биднийг бага байхад энэ талаар их муу анхаардаг байж дээ. Өглөө л шүдээ угаадаг гэсэн ойлголттой байж. Би өөрөө их шүд муутай, энэ нь багадаа цэцэрлэгтээ явахгүй гэж уйлахад аав чихэр өгдөг байсантай шууд холбоотой. Өглөө сэрэхдээ шууд гараа тосдог байсан гэсэн. Одоо аавдаа та надаа яах гэж чихэр өгдөг байсым бэ гэж уурланаа хэхэ.
Тийм болохоор охиныгоо шүд нь эрүүл байгаасай, хүний өөдөөс хараад нүүр дүүрэн инээмсэглэж байгаасай гэж бодоод шүдэнд их анхаардаг юм. Хатуу чихэр ерөөсөө өгдөггүй, өөрөө ч нээх идээд байх гэдэггүй. Гэм нь шокладанд нугасгүй, тэр бол миний нөлөө. Алдаагаа засах гэж хичээж буй.
Орой унтахдаа угаана, эндхийн цэцэрлэгт өдөр хооллосны дараагаар оо хэрэглэлгүйгээр зөвхөн сойзоор угаадаг юм. Бас улиралдаа шүдний эмч дуудаж авчраад хүүхдүүдээ үзүүлээд хорхойтой шүдтэй хүүхэд байвал эцэг эхэд нь бичгээр мэдэгддэг юм билээ. Тэгсэн хэдий ч шүд нь хорхойтоод байх юм.
Саяхан хамрагдсан үзлэгээр шүд хорхойтсон байна гэхээр нь шүдний эмнэлэг явлаа. Шүднүүдэд нь нэг улаан юм түрхэж өгөөд усаар зайлуулж байнаа, тэгсэн өнөөх арилахгүй шүдэнд нь наалдаад үлдчих юмаа. Энэ бол шүдээ дутуу угааж буйн шинж гэнэ. Тэгээд орой бүр өөрөө шүдээ угаасны дараагаар ээж нь оо гэхгүйгээр сойзоор нь угааж өгч бай гэнээ. Хүүхэд өөрөө шүдээ сайн угааж чаддаг болтол нь. Дараахан нь цэцэрлэг дээр нь шүдний талаар сургалт явуулна, ирж оролц гэнээ. Давхиад очлоо. Энэ удаад зөвхөн 6 настай хүүхдүүд, тэдний эцэг эхүүд цугларсан юм. Энэ нь их учиртай жанцантай, жанцан гэдэг нь манай өвөө гэдэг шиг л. Юу гэхээр 6 насанд нь ургадаг том хүний шүд мэргэжлийн хэллэгийг нь хэлж мэдэхгүй юм. Японыг нь орчуулбал 6 насны мөнхийн шүд хэхэ. Тэр нь хамгийн хойд талын араа. Түүнийг яаж угаах, яагаад заавал сайтар угаах ёстой вэ гэдэг талаар шүдний эмч яриа хийдэг юм байна. Тэгээд баахан сувилагч нар тойрч яваад л хэр угааж байгааг нь хараад, буруу угааж байгаад нь зааварлаад өгдөг юм байна.
Ер нь орчин үед хүмүүсийн идэж ууж буй зүйлээс хамаараад эрүүний хөгжил муудаад, өргөн шанаа, эрүүтэй хүн ховордоод байгаагаас болоод шүд нь наана цаана ургах болсон гэнэ. Гэхдээ энэ хэдэн арван жил дамжиж, өнгөрч байж тийм болдог гэсэн л дээ. Миний бодлоор энэ япончууд нь бүр их эрүү шүдний хөгжил муутай юм шигээ. Дандаа л зөөлөн юм иднэ, дээр нэг япон манай хуушуурны гурилыг хатуу байна гээд хаячихаж билээ. Хуушуурны гурилыг хатуу гэж байгаа улсууд ямар юм иддэг нь ойлгомжтой.
Хүн хэлэлтгүй манай монголд ч гэсэн дээ, сүүлийн үед ааруул цагаан идээгээ идэх нь ховордоод гадны нээх нялуун чихэр жимс идэх нь ихсээд ялангуяа хүүхдийн эрүү шүдний хөгжил муудаж байгаа гэж сонссон юм байна. Бас шинэ төрлийн өвчин нэмэгдэж байгаа гэсэн, жишээ нь сахарын өвчин гэх мэт...

Ингээд л би гэдэг хүн охиныхоо шүдийг орой бүр угааж өгдөг ажилтай, хааяа бас залхуурнаа... Ээж нартаа хүүхдийнхээ шүдийг сайн угаалгаж байгаарай, бага насны хүүхдийг бол заавал оо гэхгүйгээр зүгээр л сойзоор угаагаад усаар зайлуулахад болно гэсэн шүү. Ингэж угаахдаа хүүхдээ дээш нь харуулж хэвтүүлээд өөрөө яг шүдний эмчийн "байрлал"-р зогсож байгаад угаана. За тэгээд бүх ээж нарт амжилт, би нь бас залхуурахгүйг хичээнээ.

Мэргэн үгс

Яг одоо уншиж буй Эмос клубээс гаргасан "Өөрийгөө хөгжүүлье" номноос түүж оруулав. Иймэрхүү зүйл цуглуулдаг юм хойно.

Хүн хэлэхээс нааш, цаас чичихээс цааш.

Тэнэгийн дотор уужуу. (Энэ үгийг би ойрд их сонсож байгаам, тэгсэн энэ номонд бас байж байхаар нь оруулчихлаа)

Сайн худалдаачин эсвэл аж ахуй эрхлэгч болохын өмнө хүн эхлээд ХҮН болох ёстой.
Р.В.Эмерсон

Хүнд бурхнаас заяасан үндсэн ажил бол ХҮН болох явдал. Бэнжамин Франклин

Сэтгэлд гал байхад зууханд гал олдоно.

4 жил өөрийгөө зовоосноор 40 жилийнхээ жаргалыг зохионо.
Эрин М.Тулгат

Өөрийгөө хүндэлж, өөрийгөө мэдэж, өөрийгөө захирахуй,
Өндөр их суудал өөд залж өгөх нь гагцхүү энэ гурав билээ
(Self-reverence, self-knowledge, self-control
These three alone lead life to sovereign power)
Английн найрагч Теннисон

Бага залхуугаас их залхуу

Үргэлжлэл бий

Ганц нэг дуу

Караокед ханийн минь дуулах дуртай дуунууд

Бидний дуу

Орой бүр NHK-р хүүхдийн нэвтрүүлгийн дараагаар хүүхдийн дуунаас нэг юм уу хоёр дуу гарна. Сард нэгээс хоёр дуу эсвэл гурав дөрвөн дууг өдөр өдрөөр ээлжилж явуулаад байх шиг. Тэр нь охин бид хоёрын япон хэлэнд багагүй тус болоод байгаам. Эхний 手紙(захиа)дууг охин маань дээр караокед дуулаад нэг япон өвөөг алмайруулаад орхисон. Их идэвхитэй нүдээ аньж энэ тэр яг л дуучин шиг дуундаа орж дуулсым. Ирэх хагас сайнд цэцэрлэгийх нь тайлан тоглолтоор ангийхан нь тоглох юм гэсэн. Охин минь ямар хөгжим дарсныг нь дараа хэлнээ.

Энэ дууны сосктой бацааныг охин бид 2 дагаж бүжиглэдэг юм. Үг нь нээх эгдүүтэй.

За энэ дуу болохоор дэлхийн олон хэлний тоог дуугаар илэрхийлвэл гэсэн утгатай. Миний мэдэхийн япон, англи, герман, турк, хятад хэлээр 1-7 хүртэл дуунд оруулж дуулаад байгаам. Охин маань хятад тоог нь цээжилчихсэн, хуучин ажлын нэг хятад хүүхэнтэй дараа уулзахаараа тоолж үзүүлнээ гэж байна лээ.

Сурсан эрдмийг чинь би аваад үхчихгүй

Айхтар үг бичсэн шүү. Биднийг жаахан байхад ээж маань үглэдэг байсан, одоо үглэх хүн нь олдохгүй хамаатны ганц нэг бацаануудад үглэдэг сурагтай. Энд нэг эмээ байнаа, ганц охин нь дараа жил 60 хүрнэ гэхээр тэр эмээ хэдтэй болж таарах уу? Эд нар орой гэрлэдэг гэж бодохоор дор хаяж 80 гарсан байх ёстой. За тэр нас сүүдэр ч яахав, гол юмандаа ороё. Яасан гэхээр тэр эмээ юм нэхэхдээ мастер юм аа, бас эдний "kime komi" (kimekomi dolls-木目込人形)гэдэг хүүхэлдэйг тун чадварлаг хийх юм аа. Бүр үнэмлэхтэй гэсэн, энд ямар нэг юмны үнэмлэх энэ тэртэй бол түүнийгээ заах эрхтэй болдог юм уу даа. 7 хоногийн 3 өдөр нь "дамжаа" хичээллүүлдэг гэсэн. Би тэгж байгаад очиж заалгах санаатай. Материалаа захиалдаг гэсэн, тэхээр цаанаас нь модон хэв нь наах даавуу энэ тэртэйгээ ирдэг гэсэн. Тэгээд л хооронд нь эвлүүлж наагаад л янзан бүрийн хүүхэлдэйтэй болно гэсэн үг.

Эмээ маань жилд хэдэн ч оймс нэхдэг гэсэн бэ, тэрийгээ хүмүүст бэлэглээд л дуусдаг гэсэн. Надаа нэгийг өгсөн. Би 2 өдөр очиж заалгасан, оймсны өсгий нэхэх арга, өлмийг түгжих арга нь минийхээс шал ондоо гоё байсан тул. Холоос ирсэн нэг хүнд өөрийн нэхсэн оймсноосоо бэлэглээд амжсан. 2 ээждээ өгч явуулах гээд нэхээд тавьчихсан, цаана нь зөндөө хүн байгаад байдаг... Монголд бас оймс нэхэж өгөх ёстой нэг хүн бий, оймсоо авах өдрөө тэсэн ядан хүлээж байгаа байх даа, ямар ч байсан мартаагүй шүү гэдгээ хэлчихэе. Нэг найздаа ороолт нэхэж өгөхөөр болсон. Гэхдээ энэ жилдээ амжихгүй шүү хэ хэ.

За тэгээд миний сурсан оймс нэхэх эрдмийг энэ эмээ аваад үхэхгүй тул их баяртай байна өө, дээрээс нь тэр хүүхэлдэй хийх аргыг бас. Заалгаагүй байж олон юм ярьдаг гэнээ...

зураг1: Түрүү жилийнхтэй харьцуулаал хараарай, зураг2: Энэ жил охиндоо нэхэж өгсөн ороолт. Урд жилүүдэд нэхэж өгсөн ороолтуудыг маань шууд голсон.

Хирошимагийн зураг

Зургийн дараалал жаахан алдагдчихаж.

1. Тэр олон цаасан шувууг харж байгаа биз дээ. Анги хамт олноороо ирэхдээ хийж ирдэг гэсэн. Болоогүй ээ муу хүмүүс шатааж барьдаг болохоор ингэж шилэн хоргонд хийдэг болжээ.

Тэр дом 1915 оны 4 сард ашиглалтад орж байсан. Jan Letzel гэдэг чех хүн зураг схемийг нь гаргасан. Зүүн өмнө 160 метр, 580 метрийн өндөрт тэсэрсэн атомын бөмбөгдөлтөнд өртөж дотор нь байсан бүх хүн үхэж, дом өөрөө бүхэлдээ шатсан. Дэлхий дахинд атомын бөмбөгийн хор аюул, энх тайвныг сурталчлах зорилгоор 1996 онд ЮНЕСКО-н дэлхийн өвд бүртгэгдсэн.

Бөмбөг унахын өмнөх ба унасны дараах зураг

Тайлбар нь ч дараалалгүй болчихлоо...

Завтай бас завгүй

Будаа тарих нөр их хөдөлмөрийг 5хан өгүүлбэрт багтааж гурилдсандаа хүлцэл эрэе. Ганаа ажаа.Гэхдээ л сүүлийн үед юм хөгжөөд эртний тэр их гар ажиллагаа нь асар техникжээд байгаамаа. Ингээд өөрийгөө өмөөрдөгийн. ККК.
Амараа ахаа монгол ухаан чинь яаж ч нуугаад гараад ирэх юм дөө хааяа.

Бямбаа гэрт суугаад их залхуу болсон шүү. Хүн чинь завтай байх тусмаа залхуу болдог юм байна ш дээ. Урд нь ажлынхаа хажуугаар блогоо өдөр бүр бичээд л, юмаа нэхээд л, хань үр хүүхдээ халамжлаад л болоод байдаг байсан чинь. Одоо байхгүй ээ, нэг л мэдэхэд орой, нэг мэдсэн өглөө, нэг мэдсэн хуучин оноо үдэх дөхчихөж.

Гэхдээ бас зүгээр суугаагүй ээ. Овоо дарагдсан байсан юм нэхэх хобби маань дүрэлзээд эхэлсэн. Олон үгээр яахав дараа шууд зургийг нь үзүүлнээ.

Гэрээрээ Хирошима явж атомын бөмбөгдөлтөд өртсөн хоттой, музейтэй танилцсан. Сэтгэл санаа их сонин болдог юм билээ. Бас л олон үгээр яахав зураг үзүүлэмз.Гол зорилго нь жил бүр Хирошимад зохиогддог архины баярыг үзэх. Японы муж бүрээс шилдэг гэсэн архинууд нь цуглараад, тэрийг нь цугларсан хүмүүс үнэгүй ууна, мэдээж орохдоо 2000 хэдэн зуун иен төлнө. Ороход нь архины дугаарууд бүхий нэг цаас, нэг жижиг рүнк өгнө, тэгээд л тэр рүнкээрээ ууя гэсэн архиа сөгнүүлж аваад л уух юм билээ. Зарим нэг алдартай бөгөөд амттайнууд нь их оочер дараалалтай, оройхон тийшээ залуу хүмүүс, гадаад хүмүүс олноор цугларч харагдсан. Би бол тэр амт энэ тэрийг нь сайн мэдэхгүй л уугаад байсан, бүгд л нэг тийм чихэрлэг ч гэхэд хаашаа юм нэг тийм сонин амттай.

Гэрээрээ сүмогийн аялан тоглолтыг үзсэн. Тэр нь жинхэнэ барилдааныг нь үзсэнээс илүү юм уу гэж бодсон. Учир нь манай хүн бараг бүгдээс нь гарын үсгийг нь авсан, патераа татуулсан. Нэг юм хэлчихмээр санагдаад болдоггүй ээ, сүмочид зарим нь их зантай байдаг юм уу, угийн тийм реакцгүй юм уу бүү мэд амаа үдүүлчихсэн мэт бөхчүүд мэр сэр байдаг юм билээ. Миний ойлгосноор иймэрхүү аялан тоглолтууд нь тухайн нутгийн ард иргэдтэй инээж ханиаж, ярьж хөөрч япончууд нь өөрсдөө сонирхохоо болих аюул нүүрлээд байгаа үндэснийхээ спортыг ПРдах зорилготой юм гэсэн ш д.Сэтгэл гаргаад холоос үзэх гээд, дэмжих гээд ирж байхад нь дотроо дургүй байсан ч наанаа худлаа үнэн инээмсэглэл тодруулаад явж баймаар санагдсан шүү, сүмо найзтай хүмүүс нь уламжилж өгөөрэй, ккк.
Дээд зиндаанд барилддаг хэдэн монголчуудаа бол хаанаас нь харсан таниад байна лээ, харин шинээр гарч ирж байгаа монголчуудаа сайн танихгүй юм билээ. Гэхдээ зарим нэгийг нь "мах шөрмөсөөр" нь таниад байна лээ гэсэн үү ккк. Таргалсан ч арай л өөр байгаамаа цаанаа л нэг.
Ама-д хүмүүс их сайн байна лээ шүү. Япон хүүхнүүд уйлж ирээд л зургаа авахуулаад байх юм билээ. Ама хүүхдэд их хайртай юм уу даа, жаахан хүүхэд лүү гар нь сунаад л тэвэрч зургаа авахуулаад л ээж нар нь шууд л уйлаад л бөөн л юм болоод байсан. Гарын үсгээ их хөөрхөн зурсан гэж яанаа, их мундаг зурдаг гэж сонссон. За баахан Ама-г ПРдчихлаа.
Зарим нэг бөхчүүдийг нь "муулмаар" л байна ккк.
Үнэтэй билет авах хэрэггүй юм билээ. Манай хүн л лав суудал дээрээ ерөөсөө тогтоогүй, ийш тийш гүйж зураг хөрөг, гарын үсэг гээд.

Өөр чинь юу билээ байз...

Будааг хэрхэн тарьдаг тухай

Будааны талаар блог андууд маань нэлээд асуулт тавьсан байна. Чадлынхаа хэрээр хариулъя.

1. Хавар будааныхаа талбайг усаар дүүргээд үрсэлгээгээ суулгана. Бөөн мэлхий гүйгээд л намаг гэсэн үг.

2. Тэгээд л ус энэ тэрийг нь тааруулаад л хэрэндээ бас арчилдаг гэсэн. Охин бид 2 хураах хүртэл нь нэг ч очоогүй.

3. За тэгээд намар нь хураагаад авна. Ингэж хураахдаа шууд сүрэлнээс нь салгаад авчихдаг техникээр хураана.

4. Зурган дээрх цайруулагчид хийгээд, цагаан будаа гарч ирж байгаам.

Зурагны тайлбар:

3. Хураахын өмнөх будаа

2. Цайруулахын өмнөх будаа

1. Цайруулагч, цагаартал нь аажим аажмаар эргүүлээд байдаг юм билээ. Яг яаж цайруулаад байгааг чөтгөр бүү мэд.

Энэ жилийн будаа хураалт

Энэ жил өөрсдөө тарьсан будаагаа хураалаа ш д. Санаж байна уу, өөрийгөө Сүхбаатар гээд тас хошгирчихсон нэг өвөө байдаг даа. Тэр өвөө 4 сард охиныг маань будаагаа тарь гэж дуудаад, охин бид 2 тэдний талбайн хэсэгхээн газарт шавар дунд хөл нүцгэн ороод л их л идэвхитэй тарьсан байхгүй юу. Тэгсэн тэр маань ёстой хөөрхөн ургаад, очиж хураалаа ш д. 14 кг болсон. Бид 3-ын нэг сарын хэрэгцээ байгаам. 9 сард 2800 хэдэн иен байсан будаа шинэ будаа гэж гарч ирээд гээд 3000 хэдэн зуун иен болцон энэ цөвүүн цагт охин минь ээж аав 2тоо анхныхаа хөдөлмөрийнхөө хөлснөөс амсуулж байгаа нь.

Сүхбаатарын гол зорилго охинд маань японы уламжлалаас танилцуулах, далимд нь хөөрхий муу Бямбаа бас танилцчихаж байгаам.

Дараа нэмж зураг оруулнаа.

Сургуульд орох бэлтгэл

Ирэх 4 сард охин маань бага сургуульд орно. Өөрөө бөөн хөөр болсон хүн л байна. Эндийн хүүхдүүдийн үүрдэг цүнхийг авна гээд мөнгөө цуглуулж байгаа. Дээр аавдаа мөнгө цээлүүлэхдээ бас хүүгий нь бодоод аваад байсан. 9000 иэн зээлүүлчихээд 10000 болгож аваад байсан. Айхтар юм өө одооны хүүхдүүд...
За энэ ч яахав. Гол юмандаа оръё.
Хүүхдийг бага сургуульд ороход нь хотын захиргаанаас бүртгүүл гэсэн бичиг ирдэг юм байна. Тэрийг нь бариад хотын захиргаа орсон. Гэрийн хаягийг нь харж байгаад тэр сургуульд орох юм байна, 10 сарын 9нд тухайн бага сургуульдаа очиж эмчийн үзлэгт ороорой гэсэн. 9нд нь цэцэрлэгээсээ чөлөө авч байгаад л явлаа. Манайхаас их ойрхон тул алхаж явах замдаа охин маань
-Намайг сургуульд авах болуу, авахгүй бол монголдоо очиж сургуульд орноо тээ ээжээ?
-Тэх
гэсэн шүү юм ярисаар очив оо. Баахан ээжүүд, охидууд, хөвгүүд. Ангийнх нь хүүхдүүдээс бас нэлээд хүүхдүүд явж харагдана лээ.
Сургууль дээрээ очоод гутлаа тайлж тавчиг өмсөөд, 6-р ангийнх нь том агаа эгээ нар нь дагуулаад одоо тэнд тийм юм шалгуулна гээд л газарчлаад өгөх юм. Эхлээд хараагаа шалгуулсан. Баруун нүд дажгүй харин зүүн нүд хараа муутай гарсан. Тэр өдрөөс эхлээд ТВ хориотой. Үзэхгүй байгаа, аав нь хоморгонд нь ТВ-ээ үзэж чадахгүй хэцүү байна л гээд байсан, охиныхоо эрүүл мэндийг бодоод тэвчих болж дээ тээ. Дараа нь сургуулиас бичиг ирнэ гэсэн, нүдээ мэргэжлийн эмчид үзүүлэх эсэх тухай.
Дараагаар нь сонсголоо шалгуулаад, бяцхан хэмжээний тест авсан юм уу даа, ээжүүд нь цуг явахгүй нэг өрөөнд хүлээгээд сууж байсан. Гарч ирэхээр нь асуусан чинь тэгж хэлнэ лээ.
За тэгээд шүдээ үзүүлсэн, гайтай эсэхийг одоогоор мэдэхгүй байна өө, сүүлд сургуулиас нь бичиг ирэх байх.
Өндрийг хэмжсэн, дотроо үзүүлсэн. Нэмж нэг вакцин хийлгэх байх. Улаан бурхан, улаанууд гэсэн 2 вакцины холимог гэсэн. Япон мэнэн гэсэн вакцин энд хийдэг юм байна лээ, тэр нь ямар гэсэн бэ нэг шумуул байдаг юм уу даа. Тийм шумуултай оронд хийдэг гэсэн. Охинд маань хийхгүй байсан ч яахав, хэрэв японд удна гэвэл хийлгэсэн дээр байх гэж байна лээ.
Малгайныхаа хэмжээг өгч захиалсан, тэр нь манай эндхийн бага сургуульд өмсдөг шар малгай. Дараа малгайгаа авахаар зургийг нь оруулнаа. Сургуульдаа ирж очихдоо, ийшээ тийшээ бөөнөөрөө юманд явахдаа өмсдөг юм уу даа.
2 сард хичээлд нь хэрэгцээтэй зүйлсийн талаар хэлж өгнө, бас тэр зүйлсүүдээ зардаг гэсэн байхаа. Охин маань ирэх 4 сарыг тэсэн ядан хүлээгээд, сэтгэл нь хөөрөөстэй, юу авахаа одооноос бичээстэй.

Миний охины уран бvтээл

Монгол дахь эмээ євєє, эгээ, агаа нарт нь зориулж охиныхоо уран бvтээлээс оруулж байхаар шийдлээ.

Тэр хамгийн сvvлийн зурагны титэм ємссєн охин бол ээж нь юм гэсэн. Хажуу дахь нь эмэгтэй заан. Энд Бабарv гээд нэг цуврал ном байнаа. Сvvлийн vед тэрийг номын сангаас зээлж уншаад баатруудыг нь харж зураад байдаг болсон юм. Тэрэн дээр гардаг даашинзтай бvсгvй заан...

Унасан бєхєд шалтаг мундахгvй

Єнєє аймаар том пакт нь байна ш дээ, юу гээч. 7 сарын 12нд монгол нисэхдээ эндээсээ Ханэда хvрээд, тэндээ Нарита хvрээд тэгээд тэндээсээ монгол явах шууд нислэгт суух ёстой байсан юм. Нэг монгол дадлагажигчтай, нэг япон хvнтэй 3уулаа явж байсан юм. Єглєє нєхєр охин 2-оороо vдvvлээд, дадлагажигч эгчийг хариуцаж байсан япончуудаар vдvvлээд, ажлынхаа газрын нэг залуугаар vдvvлээд л их л додигор амьтан Ханэда явах онгoцонд суув аа. Билетээ бичvvлэхдээ єнєє 2-ынхоо гадаад паспортыг би авч явсан болохоороо єєрсдєд нь єгчєєд л єєрийхийгєє нэг их анзаараагvй нисчэвээ. Ханэда дээр буугаад Нарита явах автобусанд суухдаа ингэхэд миний єєрийн паспорт хаана байгаа билээ гээд цvнхээ ухав аа. Алга. Автобусанд орж байгаад бvх юмаа гаргаж ирээд дахин сайн vзэв ээ. Алга. Нєхєр лvvгээ залгаад гэрт vзээдхээч гэлээ, манай 2 гадуур явж байнаа, сонсоод л шууд бажига авч гэртээ хариад vзсэн чинь байж байна гэнэ дээ, єнєє гайхал чинь. Ингэж л гадаад паспортоо гэртээ мартчихаад монгол явах гээд vзээд алдсан хvн дээ.Мэдээж юм хумаа сайн шалгаагvй тул 100 хувь миний буруу. Гэхдээ л...
Яагаад мартах болсон шалтгаанаа биччихэе, Та нарт минь сургамж болох ч юм уу. Хэ хэ. Ингэсийн yрд єдрvvдэд нь их ажилтай, бор хоногтоо л гэртээ орж хоночоод л єглєє эрт гарч яваад байсан юм. Яг явахын ємнєх єдєр 2 сар болоод буцах гэж байгаа эгчийн хvсэлтээр дэлгvvр хоршоо дагуулж яваад, нэг хvн шєнє ирж уулзана гэхэд нь хvлээж орчуулгыг нь хийгээд, арай хийж гэрийн бараа хараад, єєрийн юмаа хальт бэлдээд, єглєє эрт явах тул хоцорчихгvй юмсан гэсээр л унтсын.
5 сард, 6 сард миний монгол авч явдаг ажлын хар цvнхэнд байгаад л байсан паспортоо яагаад тэр цvнхнээсээ аваад єєр цvнхэнд хийсэн бэ гэхээр охин хань 2-ынхоо гадаад иргэний vнэмлэхийг сунгуулах гээд хотын захиргаа орохдоо тэр єдєр барьж явсан цvнхэндээ бvх бичиг баримтаа авч хийчээд тэр чигт нь мартсан байсан явдал. Тэгээд л гадаад паспортоо хар цvнхэндээ байгаа гээд бат итгэчихсэн явдал.
Харин яаж мнгол дахь ажилдаа амжиж очсон бэ гэхээр байна ш дээ. Ингэсийн...12-ндoo єнєє 2-оо монгол явуулчихаад, гадаад паспортоо Токёо дахь ANA-н ачаа хvлээн авах газар луу явуулаад, єєрєє буцаж Ханэда орж тэндээс 10 минутын зайтай ачаа хvлээж авах газарт очиж паспортоо аваад, Шинжvкvд байгаа найз дээрээ очиж хоносон юм. 13-ны єдєр Токёогоос Сєvл ороод, тэндээсээ Улаанбаатар орсым даа. Онгоцны буудал дээр єнєє муу япон залуу маань нулимс унагах нь холгvй Бямбаа гэсээр л тосож байсан нь одоо ч нvдэнд харагддагийн. 14-ний даваа гарагт албан ёсны ажил эхлэх байсан тул амжиж очсондоо би ч юу ч болоогvй юм шиг л явж байгаам чинь. Хэ хэ. Худлаа худлаа, би сэтгэлээр унамтгай юм чинь мэдээж баахан л шаналж єєрийнхєє т1-ийг гайхаж байгаам.

PS: Паспортоо мартсаны ачаар хэдэн жил уулзаагvй байсан найзтайгаа уулзаж баахан буу халсийшд. КККК

Ойр зуур

8 сарын 1-нд ажлын маань гэрээ дуусаж би гэдэг хvн жинхнээсээ гэрийн эзэгтэй болов оо гэж. Єглєє эртлэн босоод, хань охин 2-ынхоо албанд явах бэлтгэлийг хийгээд, хvргэж єгєєд л, орой нь очиж аваад л...
Єдєр нь одоохондоо хийх юмгvй ном уншсан шиг, тараг бvрсэн шиг, гэрээ цэвэрлэсэн шиг, дэлгvvр хэссэн шиг, унтсан шиг, нет шагайсан шигээ л сайхан байна доо.

Урд нь айлын эхнэр, охины ээж гэсэн нэртэй л байсан болохоос биш, vнэндээ гэртээ хийдэг ажил цєєхєн. Сvvлийн 3 сар гэрийн бараа бага харсан болоод ч тэр vv, заримдаа санаа зовоостой. Та бvхэн мэдэж байгаа 5, 6, 7 саруудад монгол яваад ирсэн, 7 сард ажил дуусах сар гээд л аминдаа оногдсон ажлаа сайн хийчэх гээд л vзээд байлаа.
Гэхдээ аймаар том пакттай ш дээ. Дараа бичих дур хvрвэл бичнээ. Yгvй бол бичихгvй. Хэ хэ. Манай эндхийхэн мэдэж байгаа дєє. Намайг єєрєє хэлтэл битгий хэлээрэй...

Нээрээ гэртээ суух бас жаахан дэмий юм аа. Уйдах шинжтэй.
Нэг найзтайгаа чатлахдаа "ажил хийж байгаа хvнийг харахаар атаархал тєрєєд байгаа шvv" гэсэн чинь ганц бие найз маань харин єєдєєс "айлын эзэгтэй, нєхєр сvvдэр, vр хvvхэдтэй хvн харахаар атаархаад байгаа шvv" гэдэг байгаа. Амаа таглуулсан хvн яахав нээрээ бас тийм дээ гэсэн шvv юм бодоод л байж байна дєє.

Гэртээ байхаар идэх юм эргvvлээд таргалах шинжтэй. Угаасаа махтай дээрээ бондойгоод болдоггvй ээ. Турах санаатай байгаа. Яaж гэдгээ vр дvнг нь харж байгаад хэлнээ.

Одоохондоо нэг иймэрхvv.

Анхны vнсэлт

Бичмээр юм байгаа боловч нэг их бичих дур сонирхол тєрєхгvй байнаа. Тэгээд нэг хєєрхєн дуу олж сонслоо. Анхны vнсэлт гээд.　Хvvхэлдэйн киноных нь илvv хєєрхєн хэлээд байгаан, эгдvv хvргээд...
Гэснээс та бvхэн анхны vнсэлтээ сана даа. Хэхэхэ

Уулзаагvй удсан байна шvv. Бямбаа нь их л сонинтой байгаа. Зав зайгаа харж байгаад бага багаар бичиж эхэлнээ. Ингээд 8 сарын эхний бєгєєд сvvлчийн бичлэгийг оруулмуй.

Улс орон мєнгє багатайгаас болж хєгждєггvй гэвэл худлаа.
Харин авъяаслаг хvмvvс дутсанаас болж хєгжил удааширдаг.
Вольтер

Бизнес хийснээр та эсвэл мєнгєтэй, эсвэл туршлагатай болно.
Эхлээд туршлагажаад ав, мєнгє дагаад ирнэ.
Харoльд Женен

Бизнес бол тоглоом. Тоглож л чадвал энэ дэлхийн хамгийн гайхамшигт тоглоом.
Томас Уитсон

Yнэ мартагдаж чанар vлдэнэ.
Хенри Ролсс Ролсс Ройсийг vндэслэгч

Цoo эрvvл гуйлгачин євчтэй хаанаас жаргалтай.
Эрvvл мэнд гэдэг амьдралын бусад бvхий л баялгаас тийм олон дахин vнэтэй.
Жoпенхyар

Хэлэх vг бэлдvvлэх бол эрэгтэй хvд ханд
Харин чухал юм хийлгэхээр бол эмэгтэй хvнд даалга.
Маргарет Тетчер

Амьдралд бусдыг ялах нь гол биш єєрийгєє ялах нь чухал
Томас Монсон

Ард тvмнийг зvй зохистой удирд. Хvмvvс шударга тахимдуу болно.
Ард олонд ээлтэй ханд. Хvмvvс шаргуу хєдєлмєрлєх болно.
Шилдэг нэгнийг єєд татаж, эрдэмгvй харанхуйг нь сурга. Хvмvvс танд итгэх болно.
Кvнз

Чиний тусын тулд эх орон юу хийхийг бvv хvлээ. Харин эх орныхоо тєлєє юу хийж чадахаа єєрєєсєє асуу.
Жон Кеннеди (ерєнхийлєгчийн тангараг єргєх ёслол дээр хэлсэн vг)

Хєдєлгєєн бол амьдралын сан, уурхай.
Плутара

"Ємнєє буй сайн сайхан зvйлийг хараад хоцорчих вий гэж айхдаа би урагш гvйдэг. Басхvv ємнєє байгаа муу муухайг vзээд буцалсан усанд хєл дvрсэн мэт vтэр хойш зайлдаг." Би энэ vгийг сонссон, тийм хvмvvсийг харсан. Зорьсондоо хvрэхийн тулд би аглагт даяанчлан сууж байна. Тэгээд єєрийн vнэнийг бий болгохын тулд ёс суртахууныг дагаж байна. Ийм vгийг ч би сонссон. Гэхдээ тийм хvнтэй хэзээ ч тааралдаж байсангvй.
Кvнз

Би азын тэнгэр байдаг гэдэгт хатуу итгэдэг, их ажиллах тусам их аз дайрдгийг би анзаарсан.
Томас Жеферсoн

Дахиад л Монголдоо

Монголд маань сайхан зун болж байнаа. Наадам ч сайхан болсон гэнэ. Би наадмаар очиж амжаагуй тул наадамлаж чадаагvй. Явсан ажил маань ерєнхийдєє амжилттай. Гэм нь жаахан ядарсан. Яг ажлын vеэр ядарснаа мэддэггvй юм, гэртээ ирээд л алжааж ядарснаа мэдрээд хэдэн єдєр сайхан унтана даа. Гэхдээ унтаж чадахгvй бололтой, ажил гэж ар араасаа ундарч байнаа. 8 сарын дундуураас л завтай болох байх гэж найдаж байна даа. Ингээд хэдэн зураг орууллаа. Тэгж байгаад сонин сайхан зvйлээсээ бичиж эхэлнээ.

Хотгойдын уул усны домог (vргэлжлэл...)

Мyхар галуут
Нэгэн хавар нэг голд ганц галуу ирж єндєглєж гэнэ. Тэгээд дэгдээхэй нь том болж эхийн хамт тэр голд зусжээ. Намар болж шувуу буцах болов. Гэтэл дэгдээхэй явахгvй болохоор эх нь vрээ дагуулан явахаар ганганан дуугарч эргэн хоргодож ниссээр олон хоножээ. Эцэс сvvлдээ эх нь цєхрєнгєє барж холыг зорин нисэж, дэгдээхэй нь єссєн нутагтаа хоцорчээ. Эхээсээ хоцорсон галууны хєл болоход хєлдєн тасран унажээ. Тvvнээс хойш энэ голыг Мухар галуут гэдэг болсон гэнэ. Энэ гол Цэцэрлэг сумын нутагт бий.

Дэлгэр мєрний цэцэгт хєндий
Эрт цагт ганц цагаан ямаатай нэг эмгэн єдєр болгон ямаагаа ногоонд цатган тайгын шилд хариулдаг бажээ. Тэр ёсоор нэг єдєр явж байтал дээгvvр нар халхалсан олон шувуу нисэн иржээ. Эмгэн хариулж явсан нэг ямаагаа барьж авч алган дээр сvvгий нь саагаад нєгєє олон шувуудад єргэжээ. Тэр эмгэнд хурмастаас гуйж гувшсан зvйлгvй зvгээр л єглєг санаж тийнхvv ямааныхаа сvvг цацан єргєсєн юм байж. Ниссэн шувууд сvvг тосон авч агаарт амсаад:
-Yvнийг хvртэж цэнгэг агаар дунд нь умбан нисье. Та зуу зуун нас наслаарай! гэж ерєєн дээрээс нь тариа будаа адил vр цацсан юм гэдэг. Тэр vрнээс цээнийн цэнхэр цэцэг дэлгэрдэг болсон гэдэг. Yнэхээр тэр хєндийд цээнийн цэцэг их байдаг юм.

Уран дєш уул
Алаг-Эрдэнэ сумын нутаг Хєвсгєл нуурын баруун талын Баянзvрхийн нуруу нь єндєр уулын нvцгэн сарьдаг, эгц шовх оройтой уулстай. Энэ уулсын нэг нь Урандєш уул юм. Урандєш уул нь далайн тєвшнєєс дээш 2792 м єндєр юм. Урандєш уулын оргил нь тасдаад авчихсан юм шиг хавтгай тэгшхэн байдаг. Нутгийн хvмvvс энэ уулын тухай сонин домог ярьдаг. 5 хар ямаатай нэгэн ядуу эмгэн уулын хормойд аж тєрєн суудаг байж гэнэ. Нэг єдєр ямаагаа усалчихаад худгаа таглахаа мартчихсан гэнэ. Худгаас их ус гарч ойр хавийг их усан бvрхэж, хvн амьтан живж vхэх их аюул тулгарчээ. Гэтэл нэгэн бяр чадалтай хvн таарч, Урандєш уулын оройг тас хярган, нєгєє худгийг бєглєсєн гэдэг. Yvнээс Урандєш уулын орой тэгшхэн болсон гэдэг. Урандєш уул нь фосфоритын хvдрийн асар баялагтай уул юм.

Хотгойдын уул усны тухай домог (vргэлжлэл)

Их уулын домог
Эрт урдын цагт эл хавьд Тєв Дархан Гvний хvрээ гэж байсан гэнэ. Баруун тас, СУварган тас, Маанийн тас гэсэн гурван том тостой чинээлэг хvрээ байсан ажээ. Нэгэн єглєє хvрээнийхэн тєдийгvй хошуу нутаг даяараа давхарлан барьсан vзэсгэлэнт сум шиг уулс баруунаасаа зvvн ємнє зvгийг чиглэн алгуурхан нvvдэллэж явааг хараад гайхацгаажээ. Хvрээний лам хувраг, нутгийн зон олон нvvдэллэж яваа тэр зvгийн vзэсгэлэнт уулыг тєрєлх нутагтаа тогтоохоор гурван Тавцай уулаар ширдэг дэвсэж, Алтан мандал уулаар ширээ засаж идээ будааныхаа дээжээр дайлж тогтоон авчээ. Гэтэл уулын хагас нь уурланvдээш нvvж эхлэхэд хvрээний лам хуврагууд уул усны сан судар уншиж, тасынхаа тахилгын єргєл єргєж тогтоосон гэнэ. Уурлаж нvvсэн хэсэг нь уван цуван тогтож элдэв сонин эрчлээ судалт уул толгод болсон ажээ. Давхарлан vерлэж тогцон тэр уулыг нутгийнхан нь "Их уул" хэмээн нэрлэжээ.

Засаг уул
Шадар вангийн хамт манжийн эсрэг боссон нэг засаг ноён Эгийн голд цутгасан Зvvн Харганы голын эхний нэг ууланд нуугдаж байтал дэргэд нь хєх тvрvv нисэн иржээ. Тэр ноён тvvнийг барьж аваад бєгс рvv нь vс чихээд тавьчисан єнєєх нь ниссээр уг уулыг бvсэлсэн дайсны цэргийн дэргэд ирээд буужээ. Дайсны цэргийн занги:
-"Энэ хєх тvрvvний бєгс рvv vс чихсэн хvн та нарын дунд бий юу? гэхэд цэргvvд"
-Yгvй гэжээ.
-Тэгвэл энэ ууланд шадар вангийнхны нэг этгээд нуугдаж буй юм байна. Энэ уулыг нэгжтvгэй гэжээ. Ингээд Засаг ноёныг эндээс олж баривчилсан учир тэр уулыг Засаг уул гэж нэрлэжээ.

Мyна, гурван тулга
Арбулаг сулнын 1-г багийн нутаг Дэлгэр мєрний хєвєєнд мунын толгой адил жижиг бєєрєнхий толгой, мунын хугарсан иш хэлбэртэй урт нарийн ухаа толгой байдаг. Урьд Чингvнжав морио аргамжихдаа гадас цохидог муна нь хугарч иш толгой хоёр нь мєн тус тусдаа ухаа толгод болон тогтсон гэнэ. Иймд Муна гэж нэрлэсэн ажээ. Бас тэнд Алтан гадас гэдэг жижиг уул бий. Урьд Чингvнжав энэ уулаар гадас хийн морио аргамждаг байсан тул тэр уулыг Алтан гадас гэх болсон гэлцэнэ. Мєн Хєвсгєл аймгийн Цэцэрлэг сумын нутагт Шаварын голын зvvн тал, Тэсийн голын баруун талд Гурван тулга нэртэй гурван уул бий бєгєєд vнэхээр ч тулгын гурван хєлтэй тєстэй. Хотгойдын Чингvнжав аян дайнд явж байхдаа энэ гурван уулан дээр тогоогоо тавьж хоол цайгаа хийдэг байжээ. Ингээд vvнээс хойш Гурван тулга гэж нэрлэжээ.

PS: Эдгээр домгуудыг "Хотгойд Монгол" сонингоос эх авсан болно.

Хотгойдын уул усны тухай домог

Чингисийн гурван цонж уул
Цэцэрлэг сумын нутагт Хvрэмтийн ойрлцоо Чингисийн гурван цонж уул бий. Эдний захын 2 цонж уул нь дундахаасаа намхан авч эгц цавчим, дундах нь єндєр шовх гурван хад уул юм. Дунд цонж нь араасаа єврєєсєє хvртэл нэвт цоорхой нvхтэй. Энэ vед Чингис хаан байлдаанд байхдаа гурван цонжийн дундахыг харваж цэцээ шалгасан учир ийм цоорхой болж тэдгээр уулсыг Чингисийн гурван цонж гэдэг болжээ.


Уран мандал овооны домог
Манжийн амбан Мєрєнгийн хvрээнд морилж ирэх болж гэнэ. Гэтэл заргач Наст мээрэн гэгч vvнийг сонсоод амбанг яг морилж явахад нь одоогийн Мєрєнгийн тєвєєс зvvхэнтээ буй шовх толгой дээрээс
Хoлын газраас доншуучилсан
Ховдог шунахай чиний
Жууз тэрэг чинь хэмхэрч
Зyргаан мєч чинь тасар гэж
харааж зvхжээ.
Амбан сайн тvvнийг сонсоод дэргэдэх Монгол хэлмэрчээсээ
-Энэ хvн юу гэж байна вэ? гэхэд
-Таныг тавтай морилж, тухтай зочлоорой гэж уран уншлага уншин мандал єргєж байна гэсэнд амбатан баясаад жууз тэрэгнээсээ бууж тvvнд 50 лангийн мєнгєн ембvv бэлэглээд энэ толгой "Уран мандал" гэж нэрлэ гэжээ. Наст мээрэн мєнгийг аваад амбаныг холдмогц "Эрдэмгvй мунхаг, эдгvй хоосон" гэж хэлжээ. Yvнээс хойш тэр толгойг "Уран мандал" гэж нэрлэх болсон бєгєєд Хєвсгєл аймгийн тєв Мєрєн хотын орчимд бий.


Уран мандал овооны бас нэгэн домог
Мєрєнгийн хvрээнээс нэг лам даяанчлан гарч явтал хангай дэлхий хилэгнэж, хvчтэй салхи босч, дуу цахилгаантай аадар бороо орж цааш явахын аргагvй болжээ. Иймээс даяанч лам дэргэдэх овоон дээр гарч уран уншлага хийж ном уншжээ. Тэр цагаас хойш даяанч ламын аяны замд элдэв саад бэрхшээл тохиолдоогvй ажээ. Иймээс энэ нутгийнхан энэхvv овоог "Уран мандал"-ын овоо хэмээн нэрлэдэг болсон тєдийгvй аян замд гарч яваа хvмvvс энэ овоонд сэржим єргєж, аяны алтан шар замаа єлзийтэй байхыг даатгадаг ёсон бий. Зарим хvмvvс энэ толгойг "Лам толгой" ч гэдэг.

Дахиад л Монголдоо

6 сарын 16-с 23-ны хооронд монгол яваад ирсэн шvv нєхєд єє.
Онгоц хоцроод, Чингис хаан нисэх онгоцны буудалд солонгосоос ирсэн онгоцтой давхцаад, цаана бууж автобусаар онгоцныхоо буудалд хvрээд, 2 улсаас ирсэн хvмvvсийн ачаа гарч ирэхгvй удаад гээд л эхнээсээ асуудал ихтэй л байлаа.
2 дахь єдрєєс vvлшээд, од харах гэсэн япончуудын хvслийг хясчихсан. Тэгээд л буцан буцтал бороо ороод л, шороо босохгvй сайхан байсан боловч удаан vргэлжилсэн бороонд Улаанбааарын маань энд тэнд худалч хvнд бараг нуур тогтчихсон, биднийг буцсаны дараа ч бороо орсоор, Хэнтий зэрэг аймгуудад vер болоод, айл живсэн гэж уншаад сэтгэл бас л сонин болчихсон.

Дараа дахин ирж тэнгэр дvvрэн од харах хvсэл тээгэээд буцсан доо хєєрхийс.

Бидний 5 хvний зорьсон ажил ерєнхийдєє амжиттай, бас зугаатай байсан. Тvрvv жил явсан эмээ маань энэ жил дахин явсан. Монголд их элэгтэй болж байгаа эмээ. Бvр урвуулна даа Монголдоо. Тvрvv жил дан Монгол гуанз, рестoран ороод л монгол хvмvvстээ орлого оруулаад явсан миний бие энэ жил цуг яваа нэг "том гар"-ын ачаар Улаанбаатарт байдаг жаахан vнэтэй гэсэн газруудаар л явах шив дээ. Нэг ёсондоо гадны хvмvvст орлого оруулж байгаад ирсэн. Гэхдээ нэг авууштай юм нь бэлгэнд нь харин дан made in Mongolia гэсэн бvтээгдэхvvнvvд авахуулж чадсан шvv. Чацарганы дарс, Нохойн хошууны дарс, Нэрсний дарс, Чингис архи, 100-н бичень, фафли, зєєлєн чихэр, ноолууран ороолт, эсгий таван хошуу мал гээд л. Єєрєє ч бас ганц нэг хvмvvст єгєх гэж авсан.
Сvvлийн vед япончууд єєрийн улсдаа vйлдвэрлэсэн, ялангуяа тариалсан хvнсний ногоо, бvтээгдэхvvн хэрэглэх сонирхолтой болсон тул, монголчууд ч гэсэн аль болох єєрсдийн орондоо vйлдвэрлэсэн зvйлсээ хэрэглэж байх гэж эмээ маань сургааль айлдаад л...

Дээхэн чатаар "хятад хоолний газар орж хор идэхээ больцгооё" гэсэн message яваад байсан бодогдоод л, нээрээ vндэсний vйлдвэрлэлээ дэмжиж байх гэсэн хvслийг минь оволзуулаад орхисон.
Анх удаагаа Irish pub-р орж vзээд хэхэ. Намайг энд ирсний дараа баригдсан болохоор, бас дандаа л ажлаар харьдаг надад орох зав болохгvй яваад байсан юм. Их л сайхан охид, бvсгvйчvvд, залуучууд байна лээ орой орсныг ч хэлэх vv, эмээгээ, бусад хvмvvсээ дагуулаад л...
Єє тийм, Чингисийн хvрээ? -г vзсэн, Яг дэргэд нь очоогvй л дээ, гэхдээ бараг л дэргэдээс нь зураг авсан.
Юмны vнэ нэмэгдсэн нь анзаарагдсан шvv. Зочид буудалд утсаар ярьсан мєнгє гээд байдгаа тавиад туучихсєєн. Тийм vнэтэй гэж мэдээгvй нэлээд хэдэн хvн руу залгачихсан чинь...

Жолооч ах маань 3 жилийн ємнєєс бидэнд vйлчилж байгаа юм. Анх машин дотроо тамхиа татаад, би та чинь хvнд vйлчилж байж ингэж болохгvй ш дээ гэж байсан юм. Тэгээд тамхи нь одоо цєєрсєн байна лээ. Эмээ дараа жил ирэхэд тамхинаас гарсан байгаарай гээд, ах маань ч толгой дохиод л vлдсэн дээ.
Нэг гэм нь нэг нь утсаа алдцан. Анхааруулж хэлээд байхад л... Одоо яая гэхэв. Энэ талаар дараагийн бичлэгт та бvгдийн нvдэнд харагдтал бичнээ. Хэ хэ

Замын тvгржэл их байсєєн, бас тэр дарга нар ийш тийшээ явахдаа нээх сvр болоод баймааргvй байхын, нэгхэн хvний тєлєє нэлээд хэдэн иргэдийн ажил vйлсийг уяад энд тэндгvй баахан цагдаа, зам журамлаад л, хаагаад л vнэн лайтай...
Сонгууль болоход 7хон хоног vлдцэн, баахан том том сурталчилгааны самбарууд, овоо их мєнгє орж байгаа даа. Баян байгаам шvv. Тэрийгээ монгол хvнээр хйилгэдэг, хэвлэлийн компаниуд нь ч монгол газар байвал ч болж л байна л даа.

Энэ удаад эх нутгаа арай єєр нvдээр харж байгаад ирсэн. Ямар гээч, дараа хэлэмз...

Хотгойдын угсаа гарал ба тvvхийн асуудалд vргэлжлэл 4

Гэвч Ойрад нь хараахан бvр мєсєн задран сарниж, тэр цагийн Монголын тvvхэнд ямар ч байр суурь эзлэхээ больсон гэсэн хэрэг биш ээ. Зєвлєлтийн эрдэмтэн И.Я.Златкины онож хэлснээр Ойрадууд тэр цагт зєвхєн гадаад бодлогынхоо чигийг єєрчилж зvvн Туркестан, Дундад Ази зэрэг баруун ба баруун хойт зvгтэй идэвхитэй бодлого явуулах болсноос биш, харин бvр мєсєн тvvхийн тавцангаас ор сураггvй арилж одоогvй ажээ. 16 зууны эцсээр удаанаар vргэлжилсэн Ойрад дахь феoдлын бутралыг даван туулж, нэгэн хаанаар толгойлуулсан нэгдмэл тєрийг эртний "Дєрвєн ойрад"-ын уламжлалт эвслийг сэргээн тогтоох замаар байгуулах гэсэн эрмэлзлэл хvчтэй болжээ. Тvvхэн сурвалжид дурдсанаар ⅩⅩⅠзyyны эцэст "Дєрвєн Ойрад"-ын бvрэлдэхvvнд: Дєрвєд, Хойд, Хошуу, Торгууд багтаж байжээ. Тэгэхдээ Хошуудын Байбагас, Чорс буюу Дєрвєдийн Хархул ноёт бусдыгаа зонхилон толгойлж байжээ. Хархул нь Ойрадыг Чорсын феoдлyyдаар толгойлуулахын тулд бусад руугаа уулгалан дайрах болсон бололтой. Хархулыг "єлсгєлєн хєх чоно єглєє vvрээр хоттой хонь руу дайрах лугаа адил" хэмээн зvйрлэсэн байна. Хархулын "олон толгойтой" Ойрадыг нэгэн хааны захиргаанд оруулах гэсэн эрмэлзлэл нь толгой мэдэж орших гэсэн дотоодын том феoдлyyдын дургvйцэл болон Зvvн Монгол, тухайлбал ємнєт Монголын баруун тvмний хаад болон Халхын баруун гарын Засагт хан аймгийн Чингисийн угсааны ноёдын эсэргvvцэлтэй тулгарчээ. Мєн энэ vеэр ємнєд Монголын Хутагт Сэцэн хун тайж Алтан хааны тушаалаар 1562 онд торгуудыг байлдан дарж, Эрчис мєрєн хvртэл нэхэн хєєж байсан ба дараа жил нь Ойрадын Чорс, Баатууд аймгуудыг довтолж байжээ.
Хєх нохой жил (1574) онд Хyтагтай Цэцэн хун тайж дахин цэрэглэж Чорс, Баатууд аймгийг эрхэндээ оруулжээ. Бас 1577 оны орчим халхын Автай сайн хаан Ойрадын цэргийг Хєвхєр Хэрээ (БНМАУ-ын Ховд аймгийн Дарви сумын нутаг) хэмээх газар дарж, єєрийн хvv Сибуудайд (1561 онд тєрсєн) тэднийг захируулсан хэмээх мэдээ буй. Мєн тvvнчлэн дурдсан vед халхын Засагт хан аймгийн vндэслэгч, Засагт хан Лайхуур (1562 онд тєрсєн) Ойрадтай Инил голын адагт тулалдсан тухай мэдээ буй. Бидний бодоход чухамхvv энэ vест Засагт хан Лайхуур хойдын хагасыг Дєрвєн Ойрадаас таслан авч єєрийн эзэмшилд нийлvvлэн, vеэл дvv Убаши хун тайждаа захируулсан нь хожим Хотгойд нэртэй болсон бололтой. 1585-1586 оны орчим ойрадууд, тухайлбал Хархул Халхаас хvчээр тавьсан Сибуудай алж, Зvvн Монголын захиргаанаас гараад, Зvvн гарын хаант улсыг vндэслэж эхэлжээ. Тийм ч учраас Халхын Баруун гарын Убаши хун тайж Ойрадаас хариу єшийг авч, тvvнийг єєртєє захирах буюу ядахдаа Ойрадын эршээлд хуучин хэвээр байсан Хойдыг Хархулаас булааж авахын тулд 1537 онд дайралт хийжээ. Энэхvv тулалдаанд Ойрадын талаас Торгууд сайн Сэрдэнгийн 2000, Хойдын Эсэлбэй сайн хиагийн 4000, Хархулын 6000, хошуудын Байбагасын 1600, бvгд 36000 орчим цэрэг оролцсон бєгєєд халхчууд дийлдэж, Убаши хун тайж хvнд шархадсан бололтой. Ойрадын сайн Сэрдэнгэ Убаши хун тайжид єргєхдєє (жадаар хатгахдаа)"Бор бєєрєнд чинь болд жад єргєе, хажуу сvвээнд чинь хатан жад єргєе" хэмээгээд чичив. Убаши хун тайжийн залуус (цэргvvд) ноёныхоо ясан дээр Дєрвєн ойрадын цэргvvдтэй цавчилдаж байж vхсэн билээ гэж сурвалжид єгvvлжээ. Энэхvv дээр дурдсан тоо баримтыг Убаши хун тайжийн намтар хэмээх уран зохиолын сурвалжид єгvvлсэн тул эргэлзээтэй тал байж болох боловч тvvнийг бvр мєсєн vгvйсгэх єєр нотолгоо vгvй байна. Оросын архивын баримт сэлтээс vзэхэд Шолой Убаши дээр дурдсан 1587 оны тулалдаанаас хойш 1608 онд Орост элч зарсан ба 1616 онд Весилий Тюменийг ирэхэд бас амьд байсан тухай бичжээ.

2. Хойд аймаг
Хойдуудын гарал vvсэл тухайлбал тэд "Дєрвєн ойрад"-ын чухам аль аймагтай нь удам угсааны хувьд шууд холбоотой болох хийгээд тэдний овгийн бvрэлдэхvvн, нэр зэрэг нь vлэмж бага судлагджээ. Yvнээс vзвэл Шолой Убаши хун тайжийн туужид тvvнийг алагдсан мэт єгvvлдэг нь ташаа бололтой. Шинжээчдийн ихэнх бvтээлд Хойдын тухай "илтгэл шастир" зэрэг зарим сурвалжид цухас дурдагддаг "Хойд нь маш буурай, анхан Дєрвєд дор захирагдсан бєлгєє" гэдгийг давтахаас єєрєєр дэлгэр єгvvлсэн зvйл бараг vл vзэгдэнэ. Хойд нь Монголын, тухайлбал эртний "Дєрвєн ойрад"-ын нэг аймаг бєгєєд 13 зууны эхээр нэр нь тодрон гарч тvvх сурвалжид тэмдэглэгдэх болжээ. "Шар тууж"-ид "Хойдын уг нь Явган Мэргэний vр. Хойдын хутаг бэхийн хvv Иналчид Чингис хаан охин Чэчэйхэнг єгсєн, Иналчийн ах тєрєлчид Зvчийн охин Холойханыг єгсєн, "Дєрвєн ойрадын нэгийг нь Єєлд, нэгийг нь Хошууд, Торгууд, Зvvн гар Дєрвєд хамсаж (нийлж) нэг нь (ойрад)-нэгийг нь Барга, Баатууд, Хойд. Дєрвєн тvмэн ойрад гэгч энээ" гэх зэргээр тус тус єгvvлснийг vзвэл "Нууц товчоо"-нд нэр нь дурдагддаг Ойрадын толгойлогч Хутаг бэх нь угтаа тэр цагийн "Дєрвєн ойрад"-ын нэг хойд аймгийн хvн мєний дээр хойдын зарим сурвалжид єгvvлдгээр "Дєрвєн ойрад"-ын бvрэлдэхvvнд зєвхєн 17 зууны эхээр багтан орсон хожуугийн нэгэн буурай овог хараахан биш, харин эртний єрнєд Монголын нэг аймаг мєн болох нь тодорхой болж байна. Хойдыг эрт цагт Чингис угсааны Явган Мэргэний удмынхан захирч ирсэн гэж сурвалжид олонтаа єгvvлдэг нь хараахан vндэсгvй зvйл бус ажээ. "Хойд яс нь их ноёдын гурван vе єрлєж (эх єргєгдєж) яс цайж, цагаан тугийн ноёд болсон буй" хэмээн сурвалжид єгvvлснийг vзэхэд Хойдын тэргvvлэгч ноёд 13 зууны vеэс Чингисийн ургаас хэд хэдэн vе дараалан гэргий авч "цагаан ястай тайж язгууртан" болсон бєгєєд тэд тулгар тєрийн "есєн хєлт цагаан туг"-ийг хадгалдаг болжээ. Ингэж Хойдын тэргvvлэгчид vе дараалан Чингисийн ургаас гэргий авах явдал Хутаг бэх ба тvvний хєвгvvн Иналчаас эхэлжээ. Тэгээд Хойдыг Иналчийн угсааны Очирт Мянгад, тvvний хvv Сутай Мянгад, Эсэлбэй нарын зэрэг ноёд 16 зууны 70-аад он хvртэл захирч байсан тухай сурвалжид дурджээ. 18 зууны дунд хэрд Чингисийн "цагаан туг"-ийг "Явган Мэргэн"-ий удмын Дэжид ахай гэдэг ноён хадгалж байжээ.

Yргэлжлэлийг дараагийн дугаарт...

PS: За ингээд та бvхэн vргэжлэлийг нь дараагийн дугаарыг авч уншаарай, надад алга...

Хотгойдын угсаа гарал ба тvvхийн асуудалд vргэлжлэл 3

Мин улсын сударт Mахамудыг Ойрадын тэргvvлэгч гэж бичсэн байх нь энэ vеэс эхлэн Ойрадын холбооны дотроос Дєрвєдийн Чорс овог (аймаг) товойн гарч бусдыгаа давамгайлав. "Дєрвєн Ойрад"-ыг Чорс овгийн Mахамудын угсааны Тогоон тайш (1418-1440), Эсэн хаан (1440-1455) нар тус тус нэгтгэснээр vл барам, сvvлчийх нь Зvvн Монголыг эрхэндээ тvр оруулан, улмаар Хятадын Мин улстай тэмцэлдэх болсон билээ. Тэгэхэд Баруун Монголын феoдалын ёст байдал эрчээ аван урагш ахиж, Ойрадын феoдалын тєв, тєрийн сvр хvч нь нэмэгдсэн цаг vе байжээ. Эсэн хаан бvх Ойрад аймгуудыг нэгэн тєрд бvр мєсєн нэгтгээд эртний Ойрад аймгуудын "Арудай" хэмээх хуучин нэрийг халж, Зvvн гарын улс, Єєлдийн хаан хэмээн алдаршжээ. 13-15 зууны Ойрадыг Манж сурвалжид Арудай хэмээн нэрлэдэг байжээ. Yvнтэй уялдуулан "Ойрад" гэдэг нэрийн vvсэл болон тvvний учир холбогдлын тухай товч єгvvлсvгэй.
Эрдэмтэн Дорж Банзаров Ойрад гэдэг нэрийн язгуур гарлын тухай: "Ойрад хэмээх vг нь ойр, хол гэсэн vгнээс биш, Ойард (Ойн ард) гэдэг vгнээс гарсан бєгєєд Рашид Ад-Динний ойн иргэн гэсэн нэр тєр мєн" гэж єгvvлжээ.
Шинжээч А.Ремюза, И.Шмидт нар "Ойрад" гэдэг нь ойр саахалт, холбоо сvлбээ хэмээсэн vгэнд дєрєв гэдэг тооны vг нэмэгдээд "Дєрвєн ойрад"-ын холбоо болсон гэдэг бєгєєд тvvнийг Банзаров ийнхvv єєрєєр тайлбарлажээ. Миний бодлоор бол харин А.Ремюза, И.Шмидт нарын санал vнэнд ойртож байгаа мэт. Учир нь тод vсгээр бичсэн тvvхэн сурвалжуудад "Ойрад" хэмээх vгийг "ой-ард" бус харин (ой-рууд) гэж бичсэнийг ажихад уг vг нь "Ойн-ард" хэмээсэн vгнээс биш, "ой-рууд" буюу саахалт гэсэн vгнээс vvссэн мэт санагдана. Эртний Ойрадыг манж болон хуучин монгол бичгээр зохиогдсон зарим сурвалжид "Аруудай" гэж нэрлэн бичсэнийг ажихад Манж зэрэг харь хэлтнvvд Монголын Ойрууд гэсэн vгийг сунжруулан хайнга дуудсан юм уу эсвэл "аруудай" (аруудай-хан) гэсэн vг ойрууд болж сунжирсан байж болзошгvй. Юу ч гэсэн миний бодлоор "ойрад" ба "аруудай" хэмээх хоёр vг нь язгуур нэгтэй тєрєл vг бєгєєд нэг нь нєгєєгєєсєє vvссэн бололтой юм. Нэг сурвалж бичигт: "Эдvгээ єлгийтийг Єєлд хэмээн єргєсєн нь даруй Мин улсын цагт Аруудай хэмээсэн нь (мєн-С.П)" гэж бичсэн нь сонирхолтой. Ойрадад феoдалын харилцаа бvрэн зонхилохын хамт ємч газар, хараат тариачдаа євлєсєн том эзэн ноёд нэгэн хааны тєрийг vл ойшоон, толгой мэдэн оршихыг хичээдэг жамын дагуу Эсэн хааныг нас барсны дараа Баруун Монголд феoдлын тєрийн бутрал vvсэж, хаан ширээний тєлєє олон жил vргэлжилсэн ер бус ужиг удаан vймээн самуурал дэгдэн, хаад байн байн солигдох болсон ба Ойрадын нэг хэсэг нь хуучин нутаг газартаа хоцорч, нєгєє хэсэг нь Эсэний дvv, ач хєвгvvнийг дагаж харийн нутагт шилжин нvvдэллэх болжээ. Ойрад нь ийнхvv 15 зууны сvvлийн хагасаас 16 зууныг шувтартал нэлээд буурч, феoдлын єєрийн бутралд гvнээ автагджээ. Ийм учраас дурдан буй vе дэх нийт Ойрад болон тvvний дотроос хойдуудын тухай мэдээ сэлт бvдэг болжээ. Энэ тухай Бичурин "... Эсэнээс Хар Хул хvртэлх 150 жилийн тvvхэн vйл явдал тодорхой бус" гэж єгvvлсэн нь vнэний хувьтай юм.

Хотгойдын угсаа гарал ба тvvхийн асуудалд vргэлжлэл 2

Позднеев, Барга Буриад нар нь 13 зууны vед Байгал нуурын орчим нутагтай агсан ойрад буриад овгоос vvсэлтэй гэдэг эртний мэдээж домог болон зохиогч єєрєє шинээр сурвалжилж олсон Асухан хэмээх удганы тухай дээр дурдсантай тєстэй єєр нэг домгийн тухай: "Чингис хааны эрх мэдэлд нэгэнт орчихоод байсан ойрад буриад удмын удган Асухан Байгал нуурын эргээр явж байтал амнаасаа хєєс цахруулан мєєрсєн нэгэн бухтай тохиолдон, тvvнийг тэнгэрийн элч хэмээн учран золгомогц нярайтай болж, хоёр хєвгvvн тєрvvлсний ахмад нь Буриадай, дvv нь Хоридай ажээ. Буриадай нь ан гєрєє хийж яваад уулын орой дээр ургасан бургасны дээр сууж байсан нэг охин олж, тvvнийг гэргийгээ болгожээ. Тэрхvv гэргийгээс хоёр хєвгvvн мэндэлсний ахмад нь Икирид, дvv нь Булгад ажээ. Икирид нь 8 хєвгvvнтэй болсон бєгєєд тэд нь тус бvр нижгээд овог болон салбарлаж, барга буриадын олон овгуудыг vvсгэжээ" гэж єгvvлжээ. Энэхvv домгийн єєр нэг хэллэг баруун буриадын Бух ноёны домогт гэргий Будан хатанг бас ойрадын ноёдын охин буюу эсвэл заримдаа тэдний гэргий болгон єгvvлдэг байна. Дээр дурдсан домгуудын зарим нь 13 зууны vед болсон бодит тvvхэн vйл явдалтай тохирч байна. Монголын нууц товчоонд єгvvлснээр Бух ноён нь 1207 онд Зvчи, баруун гарын цэргийг авч ойн иргэнийг дайлаар мордоход газарчаар явсан хvн бєгєєд Будан хатан гэгч бол Хорь тvмдийн ноён Дайдухул сохорын гэргий Бодохой мєн бололтой. Байгал хавийн эртний Буриад овгуудын олонхи нь Баруун Монголын Хойд-Єєлдтэй удам угсааны хувьд ойр хэлхээ холбоотой болохыг тvvхэн сурвалжууд ийнхvv нотолж байна.
Халимагийн нэгэн тvvхэнд: "...Барга буриад нь Хойд, Баатууд, Єєлд гурбаны уг (гурвын уг Ц.П)... тул энд бичвэй..." гэж шууд єгvvлжээ. Баруун монголчууд, тухайлбал Дєрвєд, Єєлд, Баядын доторх овгуудын нэрс ба бvрэлдэхvvний олонх нь Сэлэнгийн болон бусад нутгийн Буриадынхтай адил байгаа нь санамсаргvй тохиолдол огтхон ч бус бєгєєд тэр нь єрнєд монголчууд ба буриадын овог, ястнуудын эртний гарал vvсэл, угсаа удам нэг юм уу ойролцоог дахин гэрчилж байна. Тухайлбал, Увс аймгийн дєрвєд ястны дотор байдаг Харнууд, Шарнууд, Баядын доторх хамгийн олон хvн амтай овог болох булгадар ба тvvнээс гадна галзад (галзуут), шарнууд Ховд аймгийн Эрдэнэбvрэн сумын Єєлдийн галзынхан (галзуугийнхан) зэрэг овгуудын нэр нь буриадын овгуудтай тохирч байна. Ойрадууд 14 зууны эхнээс Байгал орчмоос баруун тийш бvр мєсєн нvvж Эрчис мєрєн, дараа нь аажмаар Алтай, Тарвагатайд очиж нутаглан талын малчид болжээ. Ойрадууд бол Монгол аймгийн нэг салбар бєгєєд 13 зууны эхээр Байгал нуурын баруун ємнєд этгээдийн зэргэмжээ газраар нvvдэллэн амьдарч байгаад Хубилай ба Хайду хоёрын дунд тєрийн эрх булаалдсан хэдэн арван жилийн дайны хєлд vлэмж хохирол хvлээсэн учир Эрчис мєрнь эхэнд очиж нутагласан, тэндээсээ аажмаар Алтай уулсын бэлд хvрч суурьшжээ хэмээн Хятад сурвалжид бичжээ.
Ийнхvv ойрадууд 14 зууны дундуур Байгал орчмын ой тайгаас бvрмєсєн гарч, шинэ нутагт шилжин суусан явдал нь олон жилийн vймээн самуун болсонтой аль нэг талаар холбоотой болох нь магад. Гэвч тvvний гол шалтгаан нь юуны ємнє ойрадуудын vйлдвэрлэхvй хvчин урагшлан ахиж, мал сvрэг олшрон єссєн явдалтай холбоотой байсан бололтой. Хvн ам, мал сvргийн тоо толгой олшрон єсч, ойрадууд заримдаг гєрєєчин, заримдаг малчдын байдлаас бvр мєсєн талын малчин болцгоон, дотоод дахь хєрєнгє чинээ, ангийн ялгарал нь хvчтэй болж ирсэн vед олон толгой мал сvргийг сибирийн цас их унадаг, байнга зудархаг нутагт цаашид найдвартайгаар єсгєн vржvvлэх боломжоор хязгаарлагдаж байсан тул ойрадууд нарлаг дулаан бэлчээр эрэн баруун зvг нvvн оджээ. Шинэ нутагт шилжсэний дараах буюу 14 зууны сvvлч, 15 зууны эхэн vеийн ойрад, тухайлбал бидний сонирхон буй хойд єєлдийн тvvх vлэмж балархай юм. Юу боловч 14 зууны сvvлчээр ойрадууд Мєнхтємєр гэдэг ноёны захиргаанд байгаад, 1403 оны vеэр тvvнийг нас барахад Махамуд, Тайван, Батболд хэмээх гурван ноён ойрадыг 1418 он хvртэл хуваан захирч байсан ажээ.

vргэлжлэл бий...

Хотгойдын угсаа гарал ба тvvхийн асуудалд (16-19 зуун) vргэлжлэл

Шинжээчид дээрх нэрийн vvссэн цаг vе болон учир холбогдлыг янз бvрээр тайлбарлан, анхлан Ойрад, дараа нь "Дєрвєн Ойрад"-ын холбоо буй болсон хэмээн дотоод гадаадын тvvх, судар бичигт єгvvлсэн байдаг. Оросын нэрт нангиадагч Я.Бичурин: "14 зууны эцэст Зvvнгарт хошууд, торгууд чорс хэмээх гурван отог нvvдэллэн байв. Цорсын тэргvvлэгч Махмуд гурван отгийг захирч, тэднээс Дєрвєдvvд тусгаарласнаар Ойрадын холбоонд гурав бус дєрвєн аймаг нэгдэж 15 зууны дунд vеэс Дєрвєн ойрад хэмээн нэрийдэх болов" гэжээ. Костенкo "Дєрвєн ойрад"-ын холбооны бvрэлдэхvvний тухай Бичуринээс арай єєр сонирхолтой санал дэвшvvлжээ. Костенкo Дєрвєд, Хошууд, Хойд нар дээр Торгууд нэгдэж, Дєрвєн ойрадын холбоо vvссэн гэж vзжээ. Ойрад аймгийн холбоо буй болсон он цагийн тухай ноттой баримт ховор, хоорондоо зєрєєтэй байдаг тул тvvнийг яг товлон тодорхойлох нь тєвєгтэй юм.
Б.Владимерцєв "Дєрвєн ойрад гэсэн нь ямар нэгэн холбоо бус харин дєрвєн том аймаг байсан хэрэг" гэж хэлснээс vзэхэд Дєрвєн ойрадын холбоо лав 13 зууны vед бус харин хожуу буй болсон гэсэн санаа бололтой.
Аль эрт 13 зууны эхэнд "Дайчуд, Татар, Ойрад, Найманы ноёд нийлж 1201 онд Эргvнэ мєрний хєвєєнд Жамухыг Гvр хаанд єргємжилсєн" хэмээснээс vзэхэд ойрадууд єєрийн бие даасан аймгийн холбоог хараахан байгуулаагvй авч нєлєє бvхий аймаг байсан нь мэдэгдэж байна. 18 зууны эхээр тод vсгээр бичигдсэн Гаван Шаравын "Дєрвєн ойрадын хаадын намтарт", "Дєрвєн ойрадууд: нэгдvгээр нь Єєлд, хоёрдугаар нь Хойд баатууд, гутгаар нь Барга Буриад, дєтгєєр нь Дєрвєд, Зvvн гар Хошууд, Торгуудын хэмээх мєн. Барга Буриад нь Монгол Орос хоёр шингэвэй. Хойд нь Хотон, Зvvн гар хоёрт шингэв" хэмээн єгvvлжээ. Ю.Лыткин "Дєрвєн тvмэн ойрадын нэг тvмэн нь Єєлд, хоёр нь Хойд ба Багаатууд (баатууд), гурав нь Барга ба Буриад, дєрєв нь Дєрвєд, Зvvнгар, Хошууд ба Торгууд байжээ" гэж бичжээ.
Дээр дурдсан баримтаас vзэхэд Дєрвєн ойрадын тоонд Барга, Буриад, Хойд, Дєрвєд зэрэг аймгууд багталцаж, тэдгээрийн дотор ойрадуудтай хамт Эрчис мєрєн рvv огт нvvгээгvй Буриадvvдын тухай гарч буй нь vлэмж сонирхолтой.
Бидний шохоорхон судалж буй Хотгойдын эртний євєг дээдэс болох баруун монголчууд, тухайлбал Хойд (єєлд) нь 13 зуунаас ємнє vнэхээр Байгал нуур ба тvvний баруун ємнє этгээдээс Эрчис мєрєн хvртэлх асар уудам нутагт тархаж, чанагш янагш нvvдэллэн аж тєрєгч заримдаг малчин, заримдаг анчин аймаг, овгууд байсан ба тэд нь бараг буриад, хорь, тvмд зэрэг Байгал орчмын монгол туургатнуудтай ураг удмын хэлхээ холбоотой явж ирснийг тvvхэн баримт, ардын домог, угсаатны зvй, хэл аялгуу нь харуулж байна. Баруун монголчууд, тухайлбал баяд ба буриадын ихэрvvд, булгад зэрэг овгуудын домог туульсыг харьцуулан vзэхэд хоорондоо маш тєстэй олон vзэгддэг ажээ.
ЗХУ-ын эрдэмтэн К.Г.Вяткина: "Буриад ардын (гол толов Байгал орчмын ихэр-бyлгад баруун монголчууд)-тай тухайлбал, баядуудтай эрт цагаас нягт хэлхээ холбоотой явж иржээ хэмээх дvгнэлтэд хvргэж байна" гэж єгvvлсэн байна.
"Элеть (єєлд) да Буриадын домогт єгvvлснээр тэд нь ах дvv хоёр байгаад гvv булаалдан эвдрэлцжээ" гэж И.Фишер бvр 1774 онд бичжээ.

Хотгойдын угсаа гарал ба тvvхийн асуудалд (16-19 зуун)

Манай сонин энэ дугаараасаа эхлэн Хотгойдын нэрт тvvхч, доктор, профессoр С.Пvрэвжав агсны тэртээх 1970 онд бичсэн "Хотгойдын угсаа гарал ба тvvхийн асуудалд" (16-19 зуун) хэмээх гайхамшигтай номыг цувралаар нийтэлж байхаар боллоо. Монгол улсын тvvхэнд томоохон байр суурь эзэлдэг Хотгойдууд нь бусад ястануудыг бодвол харьцангуй бага судлагдсан билээ. Энэхvv эрэмгий, дайчин, сонирхолтой тvvхэн хувь заяатай ард тvмний талаар доктор, профессoр С.Пvрэвжав анх зориг гарган судалжээ. Энэхvv бэсрэг мєртлєє бодит vнэнд тулгуурлан бичсэн зохиол єдгєє Улсын тєв санд 5, Д.Нацагдоржийн номын санд ердєє 2хон ширхэг хадгалагдаж байна.

Энэхvv эрдэм шинжилгээний товхимолд Хєвсгєл ба Завхам аймгийн Хотгойдын эртний угсаа гарлыг тодорхойлохын хамт тvvний тvvхийг 16-20 зууны vе хvртэл товч улируулан бичжээ. Уг зохиолд Хотгойдууд 16-17 зууны vед Халхтай нэгдсэний учир холбогдол болон тvvний гадаад харилцаа, тухайлбал Орос улстай хэрхэн харилцаж байсныг нэлээд дэлгэрэнгvй єгvvлжээ. Зохиогч бас Манжийн ноёрхлын vед (18-20 зууны эхэн) дэх Хотгойдын нийгэм-yлс тєрийн байдлыг товч бичжээ. Энэхvv бяцхан зохиол нь эрдэм шинжилгээний ажилтан болон БНМАУ-ын тvvхийг сонирхогч нийт уншигч нарт зориулагдав.

Нэгдvгээр бvлэг
Хoтгoйдын євєг дээдэс
1. "Дєрвєн ойрад" ба Хотгойдын євєг дээдсийн хоорон дахь учир холбогдол
16 зууны сvvлч хvртэлх тус орны болон харь улсуудын тvvхэн сурвалж бичиг ба тэмдэглэлд Хотгойд хэмээх нэр vзэгдэх нь vгvй бєгєєд харин 16 зууны vеэс эхлэн Хотгойдын таван отог, "Хотгойдын таван хошуу" гэж манай эх сурвалж бичиг, эх зохиолуудад тэмдэглэгдэх болсон байна. Иймээс Хотгойдын эртний євєг дээдэс нь чухам хэн болох,тэднийг хэрхэн нэрлэж байсан, тэд эртний Монгол туургатан аймаг, ястан альны нь угсаа болох зэрэг асуудлууд эдvгээ болтол бvдэг ээдрээтэй хэвээр байна. Гэвч Хотгойд ардын домог, хэв заншил, хэл аялгуу зэргийг нийт Монгол угсаатантай харьцуулан vзэхэд Хотгойд нь удам улбаагаараа Ойрад Монголчуудтай эртнээс урт удаан цагийн хэлхээ холбоотой байсан нь мэдэгдэхvйц харагдаж байна. Учир иймд "Дєрвєн Ойрад" ба Хотгойд євєг дээдсийн хоорондын учир холбогдлын тухай товч єгvvлье. Монголын тvvхэнд Ойрад хэмээх нэр бvр 13 зууны vест мэдэгдэх болсон бєгєєд хожим 4 тvмэд Ойрад гэж алдаршжээ. Гэвч уг нэр ийм гарал болон Дєрвєн Ойрадын бvрэлдэхvvн хийгээд тvvний буй болсон он цагийн тухай асуудал нь бvрэн тодорхой бус тул тvvхчдийн анхаарлыг татсаар ирсний учир тэр биз.

PS: Хотгойд монгол сонин-с авав. Yргэлжлэл бий.

Хотгойд Монгол

Ємнє минь "Хотгойд Монгол" гэдэг сонин дэлгээстэй байна. 8 дахь дугаар нь хэдийнээ гарсан энэхvv сонинг анх удаагаа л олж харж байна. Аргагvй ч юм байх даа.
Хотгойд гэсэн нэрнээс цаашгvй надад ихийг мэдэх боломж олгосон Ц.Ч ахдаа баярлалаа. Ганцаархнаа уншиж зvрхэлсэнгvй, блог андууддаа бас сонирхуулмаар санагдаад. Хотогойд нутгийн талаар их л дэлгэрэнгvй бичсэн байх юм. Хотгойд дуу, домог гээд л. Бага багаар блогтоо оруулахар шийдлээ. Улам ихийг уншихийг хvссэн хvмvvс мэдээж худалдаж аваад уншина биз ээ. Сонгууль эхлээд элдэв хов жив, худлаа vнэн нь мэдэгдэхгvй PR-р дvvрсэн сонин уншихаас хавьгvй илvv гэж бодож байна. Та бvгдэд таалагдана гэдэгт...

...Мянгад хэмээх сонин содон тvvхтэй ард тvмэн бол хотгойдууд бидний яс махны тасархай юм. Yзэсгэлэнт Алтан хєхий уулын хаяаг дэрлэн жаргах энэ сонирхолтой ард тvмэн тvvх соёл, ёс заншлаа чанд хадгалан vлдсэн цєєхєн нэг vндэстний нэг юм. Єндєр хєхий уулын нутгаас олон арван гавъяатнууд тєрєн гарсан. Єдгєє ч тєрсєєр байна. "Хотгойд Монгол" сонин мянгадуудын тухай дугаар бvртээ нийтэлсээр байгаа билээ. Энэ удаад мянгад ардын домгоос нийтэллээ. Ер нь мянгад ардын зан vйл, аман зохиол дундаршгvй их арвин сантай. Бичгийн хvмvvн Д.Лхам агсны эмхэтгэсэн домог таныг уйдаахгvй гэдэгт итгэнэм.

Мєнгєтийн амны домог
Мянгадын нутаг Сундуйлын голын Мєнгєтийн амны цанжид хятадууд их мєнгє нуучихаад нутагтаа тvр буцжээ. Энэ тухай мянгад лам нар мэдээ авч уул мєнгийг авахаар очжээ. Нуусан газрыг хайж цоож хадыг бараг унатал ухаж тєнхєж хvч аагаа баржээ. Гэтэл явсан хятадууд ирж, хад ухаж хийгээд, хадан тагаар таглаж, чулуун оньсоор тээвч хийж бэхэлсэн мєнгєє хоромхон зуур гаргаж авчээ. Мєнгєтєд эгц доошоо орсон харанхуй хар агуй бий. Чулуу хаяхад хэсэг хугацаа єнгєрєєд дуу нь тээр доор битvv сонсогддог нь агуй их гvнзгий болохыг нотолтог гэнэ. Тэр агуйд хурган цагаан мєнгє их байдгийг нутгийнхан эртнээс мэдэж, авах арга сvвэгчилсээр иржээ. Дvн євлийн хvйтэнд хонины нойтон гуяыг дээс сураар оосорлон оруулж мєнгєнєєс наалдуулан татдаг байжээ. Мєнгє наалдсан гуя агуйны яг аманд ирэхийн сацуу уул мєнгє хангинан жингэнэн дуугарсаар буцаж унадаг нь их гачлантай гэнэ. Олон хvн олон удаа ингэж vйл тамаа эдлээд гар хоосон буцсан домогтой. Тэгээд ч энэ газрыг "Мєнгєт" гэж нэрлэжээ.

Нэрc хэмээх 4 мєртийн бєл

Амттанд ихээр шунавал
Аймшиг, гамшиг ихтэй
Алаг эрээн хэдгэнэ шиг
Хэлгvй ч болно уу? осолтой

Зургаан настайдаа хайрлавал
Тэнэглэлээ хэмээн шоолох
Зуун настайдаа хайрлавал
Зєнєглєллєє хэмээн шуугих

Нvvрэн дээр хэлсэн vг
Нvнжиг тос ихтэй
Далдvvр хэлсэн vг
Дарьтай vсэрсэн цус

Миний энэ сэтгэлд
Бурган буг хоёyлан буй
Мишээж нэг нь харааж нєгєє нь
Буй биеийг минь булаалднам

Хэлээд байхад мэдэхгvй царайлах
Хийтэйн шинж
Єгєєд байхад идэхгvй гэдийх
Євчинтэйн шинж

Тэнгэр хvртэл уйлж байхад
Тэнэгvvд харин зогсоо чєлєєгvй инээлдэж байх юм
Газар хvртэл зовлонгоо даахгvй хотолзож байхад
Гангачуул харин жаргалаа барахгvй орилолдож байх юм

Атаархлын хорыг жигшээд ирэхлээр
Амьтан болчихвол ч жаргалтай юм шиг
Андуурлын харанхуйг таниад ирэхлээр
Аль нь ч байсан адилхан юм шиг

Атаач хvмvvн болж тєрєхєєр
Атга чулуу болж тогтох минь ч яав!
Араатан чоно хайшдаа нэг довтлоход
Амь хаацайлах нэгэн тус болохсон

Инээгээд байх нь хvн юмаа, хvн юм гэтэл
Этгээд авах нь чоно юм аа, чоно юм
Аргадаад байх нь хvн юм аа, хvн юм гэтэл
Архираад байх нь чоно юмаа, чоно юм

Ч.Дагвадорж "Алаг тавилан" номоос авав.

Дэвтрээ эргэн сєхєхvй

Цагийг хий дэмий vрэгчид л єдрийн богинохонд гоморхон суудаг.

Амьдрал гэдэг ганцхан тєрлийн цэцэг ургадаг цэцэрлэг биш.

Сайн хvн нэг vгтэйСайн морь нэг явдалтай.

Єчигдєрийг мартал vл болно, тэр маргаашийн багш.

Хэрэв хvнд vйлчлэхгvй бол оюун ухаан хичнээн аймшигтай билээ.

Yнэн vг даруйдаа vзэн ядалтыг тєрvvлдэг.

Эх нутгийнхаа хєрсєн дээр хvн хоёр хєлєєрєє бат зогсох ёстой. Гэхдээ нvд нь бvх дэлхийг харж байвал зохино. Жорж Сантаяна

Гэр бvлд урван мэхлэхийг л єршєєж болохгvй. Иван Шамякин

Эхнэр авах амархан
Эхнэртэй байх л хэцvv М.Yнамvнo

Амьдрал бол уул юм. Бид удаан єгсєж тvргэн урууддаг. Моппасан

Ганц нэг зураг оруулчихъя.

Монголд

Монгол яваад ирэв. Ажлаар явсан болно. Хєєрхий муу эх орон маань шарлаад, цаанаа л нэг тиймхэн санагдсан. Говь дээгvvр л нисээд байна гэж бодсон би хэдийнээ Улаанбаатартаа газардах дєхсєн байлаа. Тийм л гандуу байсан юм даа.
Шvvмжлэлтай хандах зvйл их байнаа.
1. Би тvрvv жил бас монгол яваад ирэхдээ бичиж байсан даа. Зочид буудлын vvд хаалганы тухай. Бид энэ удаад Continental буудалд байрласан юм. Дээшээ єндєр шатаар єгсєж ордог шаттай, бид ачаагаа арай хийж л дээш нь зєєж оруулсан. Ачаа зєєгч нь 1 л хvн байна, тэр нь тийм ч бакь залуу бас биш болохоор тэр хvнд чемаданyyдыг зєєх гэж бас л хєєрхєн бажигадана.
2. Замын хєдєлгєєний соёл. Бvгд биенээсээ дайраад зvтгээд байх юм. Нэгэндээ зам тавьж єгнє гэсэн ойлголт нэг ч алга.
3. Рестoранyyдын vйлчлэгч нар удаан хєдєлгєєнтэй. Хvн орж ирээд байхад тоосон шинжгvй.
4. Онгоцонд хєл хучих бvтээлэг хvрэлцээгvй асуухаар дууссан л гэнэ. Суудлын тоогоор яагаад байж болохгvй гэж...
5. Архины бизнес л хєгжєєд, тvvний шил сав бєглєє л сайжраад байх юм. Хэдэн ч янзын архи байна вэ бvv мэд, энэ ч гоё, тэр ч сайхан, манайхан vнэхээр архины амтыг ч сайн мэддэг болж. Арга ч vгvй юм байхдаа, архи тамхины бизнесийн ард дандаа УИХ-ын гишvvд, энд тэндхийн том том дарга нар байдаг гэсэн. Энэ удаагийн сонгуулиар нэр дэвшигчдээс шуудхан асуумаар юм, таны эрхэлдэг архи тамхины vйлдвэрийн нэр юу вэ гэдэг ч юм уу, та архи тамхины vйлдвэр хэт олшроод байгаатай сонгогдчихоороо яаж тэмцэх вэ гэдэг ч юм уу. Би улс тєр сайн мэдэхгvй, бас дээрээс нь сэтгvvлч биш болохоор ийм асуулт асууж болдог эсэхийг мэдэхгvй юм. Нээрээ бас тэр сvрхий ярьдаг улсууд чинь урьдчилаад асуултуудаа авчихсан байдаг гэсэн, жаахан єєр юм асуучихаар телевизийнхэн найруулчихдаг гэсэн шvv. Yнэн эсэхийг ТВ-д ажиллаж vзээгvй болохоороо бас л мэдэхгvй юм. За хадуурчихсан явж байна. Гэхдээ л сонгууль болох гэж байгаа болохоор дуугай байж бас чадахгvй юм. Яамаар ч юм бэ дээ...
6. Хот тєлєвлєлт гэж vнэхээр хэлэх ч vг алга. Энд тэнд байшин, барилга барьж болохгvй газар хvртэл янз бvрийн барилга баригдаад нэг л биш ээ. Дээр нэг блог дээр байсан мухар гудамжууд их байсан, таксины жолооч нар тэрийг нь мэдэхгvй буруу орж давхиад л.

Дэвшилттэй зvйл ч бас байсан шvv.
1. Их дэлгvvрийн (хуучнаар) 5 давхарт 00 бий болсон байна лээ. Лифтнээс цаашаа яваад баруун талд байсан байхаа, би ороогvй, цуг явсан япон хvн орсон.
2. Рестoранyyдад эндхийн ошибори гээд байдаг гар арчих нойтон алчуур єгдєг болж. Энэ бол их дэвшилттэй зvйл гэж бодоод байгаа.
3. Yндэснийхээ хєгжмєєр хичээллэдэг залуус, хамтлаг их гарч ирж байгаа мэт. Энэ бол бахархууштай л зvйлийн нэг. Баар сав, архи дарс эргvvлж байхаар чєлєєт цагаа зєв боловсон єнгєрvvлэх нэг хэлбэр юм даа.
4. Монголоо сурталчилсан хайрцаг савтай шоколат, чихэр энэ тэр гардаг болж. Урд нь монгол явахдаа ажлюнхандаа амсуулчих аятайхан чихэр, шоколат ховор байсан бол одоо бол байхгvй биш байгаад байнаа. Гэм нь чанар нь, амт нь жаахан тиймхэн. Гаднах сав боодол чухал ч амтан дээрээ бас анхаармаар.

Одоогоор санаанд орсноо л сийрvvллээ. Яваандаа санавал бичимз.

Зарим заримдгуудад зориулсан шүлэг

Загатнаагvй ч гэлээ, миний гар
Заримуудад зориулж, ганц шvлэг бичилгvй горьгvй нь
Замбараагvйдээ биш ч, энэ хорвоo
Зарим нэгэн юмсаар агуа их биеэ гутаажээ
Замбуулин хэдий арвин тусмаа
Заваан юм тєдий элбэг болжээ
Заримдаг гийгvvлэгч ес байтал
Заримдаг хvн, ерэн хувийг нь эзлэхэд хvрчээ!
Єєрснийгєє тэд хэзээ ч мэдэж чадаагvй байж
Єрєєл бусдыг тэд хэзээ ямагт, єєчилж, муучилж, ховлож амьдрах нь
Єтєг шивхээр хооллогч
Єт хорхой мэт буюу.
Дємгvvр ганган явбал дээрд vзэж, «нударган» гэнэ
Денгеж хувцастай явбал доорд vзэж, <> гэнэ,
Олонтой явбал атаархахдаа завхуул гэнэ
Орь ганцаар явбал аархахдаа зайгуул гэнэ
Улаан мєнгєє єєрєєсєє харамлаад єєрснєє
Ууж чадахгvй явж, уусан хvнийг архичин гэнэ!
Уу, ид! гэж зvгээр яваа хvнийг шахаж шахчихаад
Улаандаа гарсан ховдог гэж дэвэн дэлхийд зарлана!
Авгайгаасаа саллаа! гэж єєрєє хаягдсан юм шиг уурлана
Авалгvй, ганц бие явбал, єєрєє суух албатай юм шиг муулна
Амар мэндийг нь асуухад ярвалдаад хариу дуугардаггvй байж
Адилхан дуугvй зєрвєл их зан гаргалаа гэж уйлах шахна!
Дориухан алхвал дайрчих шахлаа гэж гомдол тоочно
Доройхон явбал єєрєє дайрчих гээд хєл гар гишгэлнэ
Мєнгє харуулчихвал гуйж авчхаад эргvvлж єгєхгvй,
Мєнгєгvй цагтаа уулзаад нэг нvдээр харахгvй цааш эргэнэ
Гэтэл энэ маань єєрєє ямар хvн бэ?
Гэм буруугvй хазгай гишгэдэггvй ариухан амьтан уу?
Гэвэл бас vгvй ээ! Энэ хорвоод тєрєєд
Гэтэж тагнаж, ховлож хутгаж явахаас єєрийг сурсангvй
Ний нуугvй хэлэхэд булай бvхнийг vйлдээчин
Нийгмийн бєєс болж, бусдын талхыг vмхээчин
Зарим ийм заримдагчуудад зориулж єєрсєн шиг нь
Заваан шvлэг, нэгийг бичлээ, хайран ч гар минь!
1975-8-14Р.Чойном

PS: Yvнийг "Малчинд хэлэх зєвлєгєє"-г блогтоо оруулж єгєєч гэж явуулсан БЗ гэдэг залуу @-р илгээсэн юм. Санал сэтгэгдэл бичээрэй.

Хyрлын тэмдэглэл

2008 оны 4 сарын 28-ны 20 цаг (Монголын цагаар)

Oролцогчдын тоо 22 (Yvнээс ганц нэг нь ажлын шаардлагаар тvрvvлж явсан, ганц нэг нь ажлын шаардлагаар хоцорч ирсэн болно)

Хэлэлцсэн асуудлууд
1. Эхлvvлж буй vйл ажиллагаандаа нэр єгєх
2. Ерєнхий зохицуулагчийг сонгох (Yvнд монгол дахь болон online гэсэн 2 зохицуулагч байх. Мєн зохицуулагчийн тоо 3 хvртэл байж болно. Учир нь нэг нь ажилтай vед нэгнийгээ орлох, ажлаа хувааж хийх гэх мэт шалтгаан бий)
3. Хэд хэдэн баг бий болгох. Yvнд: уран зохиол, нийгэм, тvvх соёл урлаг, ёс заншил, блог, шинжлэх ухаан, хvvхэд, байгаль орчин, эрvvл мэнд спорт гэсэн багуудыг бий болгож, цаашид явуулах vйл ажиллагаагаа тєрєлжvvлэхээр болов.
4. Оролцогчдыг багуудад хуваарьлах
5. Багийн ахлагчийг сонгох
6. Дараагийн конфэрэнцийн хугацааг шийдэх

Шийдэлд хvрсэн асуудлууд
1. Гишvvд єєрийн орох сонирхолтой, хvсэлтэй багуудад хуваагдсан. Багийн ахлагч гишvvдээ бvртгээд, нэгтгээд, нэмж гишvvн элсvvлж болно.
2. Багуудын ахлагчийг сонгосон. Ахлагч нь 1 сарын хугацаатай байна. Дараагийн ахлагчийг багийн гишvvд дотроосоо сонгоно. Энэ удаад хvvхэд багийн ахлагчаар Тэлмэн, байгаль орчин багийн ахлагчаар Мєнх-Эрдэнэ (Meesh), тvvх соёл урлаг, ёс заншил багийн ахлагчаар Тvвшин, нийгэм багийн ахлагчаар Сэгсгэр, эрvvл мэнд спорт багийн ахлагчаар Ганаа, шинжлэх ухаан багийн ахлагчаар Destiny, уран зохиол багийн ахлагчийг шийдээгvй. Учир нь гишvvд цєєхєн, мєн ахлагчаар сонгоё гэсэн хvн нь энэ удаагийн хуралд оролцож амжаагvй, орчуулга багийн ахлагчаар Ганга
3. Нэг хvн хэдэн ч багийн гишvvн байж болно.
4. Ерєнхий зохицуулагчаaр Тэлмэн, тvvний зєвлєхєєр Ганга, Саарал нар сонгогдов.
5. Хvмvvс орох хvсэлтэй багийнхаа ахлагчтай шууд холбоо барьж багийн гишvvн болох хvсэлтээ илэрхийлэх.

Шийдэлд хvрч чадаагvй асуудлууд
1. Yйл ажиллагаандаа нэр сонгох
2. Блог багийн ахлагчийг тодруулаагvй
3. Уран зохиол багийн ахлагчийг тодруулаагvй.
4. Монгол дахь зохицуулагчийг тодруулах, хэд хэдэн гишvvдийн нэрсийг дэвшvvлсэн боловч тодорхой шийдэлд хvрч чадсангvй. Yvнд Арсун, Идэа, Заяа (тэрхийн цагаан нуур), Амарсайхан, Обод, Хvv гэсэн блогчид маань нэр дэвшигдсэн боловч тухайн хуралд оролцож чадаагvй тул єєрсдєєс нь асууж байж шийдэхээр тохиролцов.

Дараагийн conference ирэх долоо хоногийн даваа гарагт монголын цагаaр 20 цагт болно. Тэрнээс наана багууд тусдаа conference хийж дотоод асуудлаа хэлэлцэж болно. За бvгдэд нь амжилт хvсье .

PS: За жаахан оройтож хурлын тэмдэглэлийг нийтэлж байгаадаа хvлцэл єчье.Yнэнийг хэлэхэд анх удаагаа хурлын тэмдэглэл хєтєлж байна. Цахим хурлын тэмдэглэл ч амар л байлаа. Гараараа бичнэ энэ тэр гэхгvй хадгалаад л болно. Хэхэ. Харин эмхтгэж бичнэ гэдэг нь туршлага дутаж магад юм. Дутмаг санагдвал уучлаарай. Шvvмжилж сэтгэгдэл vлдээнэ биз дээ. Шvvмжийг найрсгаар хvлээж авна...

МАЛЧИНД ХЭЛЭХ ЗӨВЛӨГӨӨ

Танил залуугаас маань ирсэн юм. Блогтоо тавиад хэлэлцvvлээд єгєєчээ гэсэн юм. Блогчидоо санаа хэлж туслана уу?

МАЛЧИНД ХЭЛЭХ ЗӨВЛӨГӨӨ
/Б.Галсансүхийн “Бурханд хэлэх зөвлөгөө” пост панк шүлгээр амилуулав/

Чи баталсан хууль бүхэнд нижгээд
“Мал” гэсэн үг орох ёстой гэж чанга дуугаар хэлсэн
“Мал” гэдэг үгтэй хуулийг хүмүүс
Машид чандлан мөрдөж байна
Чи цас орох бүрт нижгээд уут
“Гурил”-ыг надад хүргүүл гэж чанга дуугаар хэлсэн
“Гурил” хэмээх хүнсийг бид чамд
Гучин живаа уутаар нь тээсээр улсын сангаа дундруулсан
Чи аймаг бүрт нижгээд
Аюулаас хамгаалах сан байх ёстой гэж чанга дуугаар хэлсэн
Аюулаас хамгаалах сангийн өвсөнд аймгууд
Арав биш зуун тэрбумыг агаарт хийсгэх мэт цацаж байна
Чи “Цэцэрлэгийн хүүхдийн тоогоор элгэвч явуул” гэж надад
Чихний хэнгэрэг цоортол бархирсан
Чиний лаа чүдэнзийг бэлдэж өгөх дуулианд цэцэрлэгийн бяцхан үрс
Чихэртэй зайрмагны мөнгөө доголон нулимстай хуу хамуулсан
Чи миний хүүгийн найранд хоосон гуяа ганзагалж ирэхдээ
“Халзан цагаан хонь аваарай” гэж чанга дуугаар хэлсэн
“Халзан цагаан хонь” гэхүйд чинь хотол олон дуу алдан биширсэн
Харин тэр хонь гуайн уураг сүүл урт шийрийг хазсан хүн хаа ч үгүй
Чи хаврын хаварт нижгээдээр
Улаан махны үнэ өсөх ёстой гэж чанга дуугаар хэлсэн
Улсын төсвийн ажилчид нүдээ анин
Улаан махыг чинь дөрвөн мянга таван зуугаар авч байна
“Малчин миний хүүхдийг үнэ төлбөргүй сурга” гэж чи
Мянган үхрийн эвэр доргитол машид чангаар хашгирсан
Малчин бүрийн нэг хүүхдийг үнэгүй сургахад
Монгол улсын их сургуулиуд ширээ сандлаа элээж байна
“Малаас татвар авах ёсгүй” гэж чи
Матадаас Толбо хүртэл цуурай хадаасан
Арьсаа язартал таргалсан майхан шиг шарын чинь хөлөөс
Аяга самрын үнийг аргадаж тойлон хурааж байна
Малчин гуай,Таны хэлсэн бүгдийг чинь бид
Бүгдий нь биелүүлдэг
Чамд хэлэх нэг зөвлөгөө байна
Чи битгий давар!

Сакvра

Цаг хугацаа ч харвасан сум шиг хурдан єнгєрч байна шvv. Энд ирээд 4 дэх хавартайгаа золгож байна. Сакvра цэцэг ч сэтгэл нэг л гэгэлзvvлээд, хайрын тухай кино, ном, сонин сэтгvvл vзмээр, бvр болoхгvй бол дурлачмаар ч юм шиг нэг л сонин байна шvv.
Энэ бичлэгийг нэлээд дээхэн оруулъя гэсэн завдалгvй явсаар, одоо энд сакvра унаад ногоорчихсон л доо.

Ойр зуурын сонин

Халаасны єрєє гээд нэг бичлэг оруулж байх хооронд охин минь 6 нас хvрлээ. Би ээж болоод 6 жил єнгєрчихєж. Цаг хугацаа ч гэж хурдан юм дєє. Тєрсєн єдєр нь тvрvvчийн долоо хоногийн 5 дахид болсон юм. Тэр єдєр бид ажилтай байдаг учраас хагас сайнд нь эндэх монголчуудаа уриад нэг их сvртэй биш ч цуглаад тэмдэглэхээр болсон юм. Тэгсэн охин минь 5 дахь єдрийг 12 болгоод хагас сайныг 11 болоод, миний тєрсєн єдєр 11-ний хагас сайнд гээд л яриад байсан. Охиныхоо толгойны эргээг гаргаж тайлбарлах гэж тэрvvхэндээ бас л хєєрхєн бажигадлаа ш дээ. Хагас сайнд нь томчууд бид нар далимдуулж ууж идэж, дуулж хуурдаж нэг єдрийг єнгєрєєлєє. Манай энд охинтой минь чацуу хvvхэд байхгvй нь жаахан онцгvй юмаа. Томчууд нийлээд суухаар ганцаардаад, уур нь хvрээд...

За тэр ч яахав ганц зураг орууллаа.